Die koorrepetities zijn meer dan een wekelijkse bezigheid. Het is een sociale happening, een gelegenheid om te ontmoeten en gezellig bij te praten (ook tussen de liederen door, tot frustratie van de dirigent af en toe). Vaste prik dus, al jarenlang, die zang. Maar niets is eeuwigdurend, daar wees de corona-uitbraak ons maar weer eens op. En nu staat de zwarte zangmap te verstoffen.

Doelloos

‘Doelloze tijd’. Dat is hoe ik de coördinator van een wijkcentrum deze vrijgevallen uren hoorde typeren. Door gestopte dag- en avondactiviteiten ervoeren veel mensen opeens een gevoel van leegte, van richtingloze dagen. Doelloze vrije tijd kan heerlijk zijn als je dag in dag uit een uitpuilende agenda hebt. Maar wat als je al met pensioen was of weinig betaald werk deed en volop meedeed met de buurtmaaltijd, kaartclub of als oppasoma of -opa? Wat als deze activiteiten, die je dag structuur en zin gaven, wegvallen?

Betaald werk

Want dingen doen, dat geeft je dagen, je leven zin. En dan het liefst ook nog betaalde arbeid, dat is toch wel de norm waarvan bijvoorbeeld de Participatiewet getuigt, door zoveel mogelijk mensen aan het werk te willen helpen. Heb je geen betaald werk, maak je je dan eigenlijk wel nuttig? Met die impliciete beoordeling krijgen ouderen sowieso te maken, schreef de Franse filosofe Simone de Beauvoir al in haar boek ‘De ouderdom’ in 1970. In een samenleving waar betaald werk de norm is omdat je zo bijdraagt aan het welzijn van de samenleving en ontplooiing plaatsvindt via carrière maken, doet een gepensioneerde of huisvrouw of -man eigenlijk iets verkeerd.

Eenzaamheid

Het gevoel van nutteloosheid en zinloosheid kan eenzaamheid tot gevolg hebben. Deze vorm van eenzaamheid is existentieel: je weet niet wat je bestaan waardevol maakt, wat je leven betekenis geeft. Een levensvraag eigenlijk. Het zou mij niet verbazen als juist dit type eenzaamheid door het (structureel) wegvallen van activiteiten nu meer en meer wordt ervaren door ouderen en anderen. Een complexe, pijnlijke vorm van eenzaamheid, die raakt aan de grondvesten van je bestaan en waar meer ontmoetingen eigenlijk geen antwoord op zijn.

Waardevol

Gesprek kan wel zo’n antwoord zijn. Over wat iemand waardevol vindt, over wat betekenis geeft en heeft gegeven. Over wat iemands dag structuur geeft of welke nieuwe gewoonten die plaats zouden kunnen innemen. De Beauvoir noemt dit ‘de poëzie van de gewoonte’, omdat vaste ritmes verleden, heden en toekomst samenbrengen. Dat kan oudere mensen houvast en geluk bieden (en niet alleen ouderen!). Die ‘trage’ gesprekken worden gelukkig volop gevoerd, door talloze sociale professionals en actieve inwoners die op huisbezoek gaan, bijvoorbeeld bij 75+’ers. Cruciaal in dit soort gesprekken – geven experts op het gebied van eenzaamheid en ouderdom aan – is het uitgangspunt dat de oudere zelf helemaal centraal staat en zelf aangeeft waar behoefte aan is. Zo houden zij ook zelf de regie.

Agenda

Ook ik kan dat trage gesprek voeren, mits ik er maar tijd voor maak. Die traagheid verdwijnt langzaam maar zeker weer uit het dagelijks leven sinds de afbouw van de coronamaatregelen. In ieder geval bij mij, wat duidelijk te zien is aan de toename van afspraken ’s avonds. Maar die opmerking over doelloze tijd maakt wel dat ik meer tijd voor mijn oma wil nemen. Nu nog een moment vinden in háár agenda, want haar dagen zitten inmiddels weer vol met de moestuin onderhouden, naar de wandelclub en knutselen met ‘oudjes’ in het buurthuis.

Judith Jansen werkt bij Movisie en is adviseur van het Landelijk Actieprogramma ‘Eén tegen eenzaamheid’.