OPINIE – Die discussie is natuurlijk niet nieuw. De zorg gaat bijna ten onder aan regels, perverse afrekenprikkels en bureaucratie. Tegelijk lopen de kosten uit de hand en staan kwetsbare mensen in de kou door bezuinigingen. Toch was dit geluid al na het voorgerecht uitgekauwd; het systeem is méér dan alleen boosdoener en de rationalisering van de zorg is er niet voor niets. Maar nog meer van hetzelfde helpt niet langer.
De ingrediënten om de zorg van vandaag meer op smaak te brengen zochten de disgenoten in de presentiebenadering – de club die het diner organiseerde. De presentie maakt zich al 12,5 jaar druk over de menselijke maat in de zorg. En zoekt daarvoor antwoorden in de zorgethiek. Een ethische stroming die stelt dat mensen pertinent in relatie staan tot elkaar, en afhankelijk van elkaar in netwerken verbonden zijn. Dwars op het beeld van de autonome, met rechten omklede zorgafnemers op een markt. Uit de zorgethiek volgt een benadering die al jaren in praktijk wordt uitgeprobeerd.
‘Nogal gewone zorg eigenlijk’, zo noemde een van de deelnemers het. En vreemd dat daar zo’n (omvangrijke) leer of studie voor nodig is. Toch blijken die theorie en oefening steeds opnieuw nodig omdat het ogenschijnlijk gewone in de zorg niet zo eenvoudig is. Door de ballast van regels maar ook omdat het nogal wat van professionals vraagt.
Presentie oefent met werkers om precies ‘aan te sluiten bij en af te stemmen’ op een zorgvrager. Pas vanuit een relatie kan je zien wat er nodig is. Het gaat om radicaal anders waarnemen en zorgen vanuit de leefwereld van een cliënt. Daarna komen competenties en methodische kennis in het spel. Die gaan niet overboord, maar de logica van een zorgvrager is leidend. Niet die van een methodiek of van een organisatie.
Die houding, kunde, of kunst klinkt misschien als gewone zorg en sommigen gaat het makkelijk af. Maar voor veel professionals blijkt het toch niet zo gewoon. Je echt verplaatsen in iemands leefwereld, snappen wat er op het spel staat, toelaten dat een probleem – als het al op tafel komt – lang niet altijd oplosbaar is, zijn vaardigheden en inzichten die ver te zoeken zijn. Soms oogt dat klein: zoals een bordje havermoutpap voor een hoogbejaarde in een verpleeghuis terwijl dat niet op het menu staat. Soms is het groter: zoals het zoeken naar een leefbaar leven voor een vrouw die kampt met borderline en schizofrenie, en regelmatig de huid vol scheldt van haar begeleiders.
Gewone zorg die toch heel anders is dan hoe het nu vaak gaat. Maar wel goed werkt. In de mainstreamzorg, en onder druk van gerationaliseerde, kortdurende en oplossingsgerichte interventies wordt regelmatig prima zorg verleend, die alleen niet goed past bij een cliënt of zijn situatie van dat moment. Er is veel zogeheten mismatch. Zeker bij complexe cliënten of zorgmijders. Die komen vaak na enige tijd voor een nieuwe intake bij een ander zorgloket. In de basis werkt presentie beter omdat prioriteit wordt gelegd bij de ‘fit’: wat sluit aan, wie heb ik voor me? En het werkt omdat een basaal menselijk gegeven weer ruim baan krijgt: ouderwetse termen als vertrouwen, bekommernis en aandacht blijken in zichzelf werkzaam: ze geven mensen rust en goede moed om vol te houden.
De presentie levert taal om dat gewone van de zorg weer te vatten. Op het gevaar af beticht te worden van nostalgie. Toch is het geen heimwee naar vroeger, maar een kritisch appèl om de winkelwagen vol nuttige kennis niet langer voor ons uit te duwen, maar in een rugzak te hangen. En eerst weer te kijken wie er voor je zit. Dan blijkt gewone zorg lang niet altijd eenvoudig: om echt te snappen wat een dementerende, een zwerver of een multiprobleemgezin nodig heeft? Ga het maar doen. Vandaar de leer. En een oproep voor een brede maatschappelijk discussie. Over ‘gewone’ zorg desnoods.
Judith Leest, Stichting Presentie
