We zijn het er allemaal over eens dat we niet meer alles uit handen moeten nemen, en dat werkers in organisaties, de overheid, de politiek en de gemeenteraad juist moeten aansluiten en luisteren naar wat bewoners en cliënten al zelf doen. Zeer intensief luisteren, jezelf dienstbaar opstellen en eigen ambities en hemelbestormende pretenties los laten. Het rapport van de Raad voor het openbaar bestuur ‘Loslaten in vertrouwen’ is een must om te lezen. Loslaten in bepalen en juist ‘hands on’ in ondersteunen, geschillen beslechten en differentiëren van aanpak per bewonersgroep. Professionals met grote kunde in sensitiviteit en flexibiliteit. Hoe verhoudt dat niet-overnemen zich tot je eigen gedrag en passie in je werk? Hoe volg je als gemeentelijk professional je hart, faciliteer je, mag je fouten maken en werk je samen in vertrouwen?

Vorig jaar mocht ik meedenken over het congres voor welzijnsambtenaren ‘Petje af voor de burger’ dat in maart van dit jaar heeft plaatsgevonden. Het was de uitdaging om een congres te organiseren waar niet óver de burger werd gesproken, maar mét. Maar volgens mij is dat aardig gelukt.

Ik liet me tijdens het congres helpen door de visies van Gabriel van den Brink en Jan Rotmans. Van de Brinks pleidooi was gericht op de verschuivende rol van de overheid: van doelmatig naar geloofwaardig. In de afgelopen tijd kwam een te grote nadruk te liggen op de wetten, regels en procedures van de overheid. Hoe breng je nu ‘meer liefde’ in het spanningsveld tussen regels en waardering? Zijn devies; ga als overheid het gesprek aan, dien bewoners en luister naar ze.

Rotmans verraste me met zijn kijk op transitiemanagement; De huidige crisissen in economie, klimaat, mineralen en water zijn niet te missen kansen om daadwerkelijk het roer om te gooien. Het systeem is tegenwoordig belangrijker gemaakt dan de mens. Iets wat niet alleen de overheid, maar ook de gezondheidszorg en het welzijnswerk aan te rekenen is. De doelmatigheid en efficiëntie zijn doorgeslagen en dat botst enorm met dat wat belangrijk is in zorg: vertrouwen, intimiteit, passie, aandacht en bezieling. Rotmans vraagt zich af of de decentralisaties niet het zelfde vastgelopen systeem uitlokken, maar dan lokaal.

Ik voorzie dat met het verkeerde systeem en de verkeerde lokale principes burgerkracht blijft botsen met overheid en de professional als niet aansluitende tegenkracht. De problemen daarmee alleen maar aanwakkerend.

Ik geloof dat je transitie niet kunt organiseren en afdwingen. Ik geloof wel dat je organisch kunt ontwikkelen door beter gebruik te maken van wat er al aan vrijwilligerswerk, maatschappelijke samenredzaamheid en ondernemerschap is. En waar innovatie nodig is: kleine doorbraak-experimenten faciliteren en na succes opschalen en verankeren in reguliere werkwijzen. Zelforganisatie van bewoners vraagt keiharde sturing in kader, voorwaarden, helpende regels voor een sociaal ondernemende samenleving. Wees niet bang voor samenwerking en kruisbestuiving, die je als gemeente niet zelf bedacht hebt! Accepteer coalities, stimuleer het toeval en geef innovatie de ruimte.

Het is misschien wel een van de meest uitdagende rollen uit de geschiedenis, voor gemeenten. Om én ruimte te maken voor eigenaarschap van bewoners én lastig gedecentraliseerd beleid in te voeren met bezuinigingen. Vergeet daarbij je positionering niet. Want ‘geloofwaardig worden’ zonder een beeld te hebben van je huidige en gewenste positie is lastig. Als je je huidige gedrag en werkwijze, als het gaat om sturen op welzijn, moet omschrijven. Waar sta je dan? En waar zou je naartoe willen werken? Wat zou je daarvoor anders moeten gaan doen?

Dat zet je aan het denken. Maar doe dat denken samen met bewoners. Luister naar hun feedback op verbetering en verschuiving van de rol en positie van de gemeente. Wat zijn nieuwe vormen van controle? Welke kaders zijn nodig voor vraagsturing? Niet alleen over jouw huidige en toekomstig gewenste positie, maar ook over wat daarvoor nodig is aan verschuiving van taken van stakeholders zoals bewoners en maatschappelijke organisaties. Neem daar eens de tijd voor. Volg je hart, maak fouten en werk samen in vertrouwen. Ik heb niet de ambitie om een illusionist te worden. Ik ga als bewoner in mijn eigen stad de handen verder uit mijn mouwen steken!

Joost van Alkemade werkt als manager Gebiedsgericht werken voor MOVISIE. Zijn thema’s: het versterken van eigen kracht en zelforganisatie door bewoners, het adviseren van welzijnsorganisaties en het stimuleren van sociaal ondernemerschap in invullen van de rol van bedrijfsleven in hun lokale samenleving.