De vorige keer blogde Lucie over de oplossing voor schuld en armoede >>
Mijn mooiste cadeau in de decembermaand was misschien wel het prachtige boek van Iris de Groot over haar leven met een zwakbegaafde ouder. ‘Mamma?’, is de titel. Illustratiever vertellen hoe het is, kan bijna niet want Iris maakte er een stripverhaal van. Pijnlijk wordt hierin duidelijk dat er niemand was die zich om haar bekommerde. Het ging namelijk ‘goed’ met Iris. Ogenschijnlijk in elk geval. Iedereen die hier misschien over twijfelde, voelde zich niet verantwoordelijk voor haar. Tijdens televisie-interviews die Iris gaf, zie je de verbijstering op de gezichten van de toehoorders. ‘Hoe is het mogelijk dat Iris geen hulp kreeg?’, vragen zij zich af.

Iris’ verhaal is als het mijne en als het verhaal van veel kinderen. Een verhaal van alle tijden dus.

Mijn jeugd werd vier jaar geleden opgetekend door auteur Christel Jansen in het boek De Woonschool. Zij beschrijft hoe het voor mij was om op te groeien in een achterstandsmilieu. Maar ze beschrijft ook het idealistische project waarin ik woonde, waarbij men dacht de onmaatschappelijken (zoals mensen als mijn ouders destijds genoemd werden) te helpen hun leven te verbeteren.

De inzichten zijn in de loop der jaren wat veranderd. Het begrip onmaatschappelijken wordt niet meer gebruikt. De onmaatschappelijken van toen omschrijven we nu anders. Het rapport Armoede en sociale uitsluiting (CBS 2015) heeft het over mensen in ongunstige leefomstandigheden ofwel sociale uitsluiting. ‘Sociale uitsluiting wordt vastgesteld op basis van een viertal pijlers, waaronder een vervaagd normbesef of onvoldoende culturele of normatieve integratie’. Ongunstige leefomstandigheden zorgen ervoor dat mensen vervreemden van de samenleving (lees: asociaal gedrag vertonen). Het betekent dat de omstandigheden ervoor zorgen dat de mensen zich vervreemden en niet andersom.

Ik denk zeker dat het waar is maar deze andere manier van kijken naar de problemen biedt nog geen oplossing. We gaan door met wat we altijd deden: we proberen ouders te helpen met de gedachte dat als het de ouders goed gaat, het de kinderen ook ten goede komt. Een logische redenering maar te weinig vruchtbaar voor de volgende generatie. Stel je voor dat je opgroeit in een gezin met ongunstige leefomstandigheden en een vervaagd normbesef. Hoe kom je dan aan een ander wereldbeeld? Dat gaat bijna niet, dus blijven hele generaties dezelfde problematiek houden.

Te veel kinderen beginnen met een onoverbrugbare achterstand de basisschool. Frans Timmermans zegt in zijn boek Broederschap hierover: ‘Vier jaar oud en al zowat kansloos. Om ons kapot voor te schamen (…) Ze hebben niet de capaciteit ontwikkeld hun dromen, hun zorgen, hun verdriet, hun woede zo te articuleren dat zij die met anderen kunnen delen. Dus worden die emoties op een andere wijze geuit. Door destructief gedrag, door zelfbeschadiging, door blinde woede en geweld. Daarmee een allergische reactie oproepend bij de rest van de samenleving’.

Als niemand de expliciete taak heeft deze kinderen extra aandacht te geven, hoe komen zij dan aan een ander normbesef?  Hoe bouwen ze dan een toekomst op met gunstiger leefomstandigheden? Waar halen ze de inspiratie vandaan die nodig is om ambitie te kunnen voelen? Hoe bereiken ze een betere toekomst dan de toekomst die eigenlijk als vanzelfsprekend voor ze ligt?

De beste plek om de kansloosheid te bestrijden is op school. Ik zou wensen dat ik als kind op een school zat die mij 40 uur per week kon opvangen en wellicht 50 weken per jaar. Ik zou daar niet alleen leren lezen en rekenen maar ook de hulp krijgen die ik toen nodig had om mezelf normaal te kunnen ontplooien. Ik zou leren dat het mogelijk was mijn dromen waar te maken, ik zou een stuk gelukkiger kind zijn geweest.