De samenleving is op zoek naar antwoorden en oplossingen om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen en aan te pakken. De sleutel ligt in het veranderen van de cultuur, het doorbreken van de macht van de vanzelfsprekendheid en de rolpatronen tussen mannen en vrouwen.

Onder verpleegkundigen, fysiotherapeuten en verzorgenden komt ongewenste seksuele aandacht regelmatig voor, blijkt uit recent onderzoek van CBS en TNO. Met name in beroepen waar aanraking onlosmakelijk verbonden is met het vak. Vooral jonge vrouwen onder de 30 jaar krijgen met dit gedrag te maken.

Ruim veertig jaar geleden werkte ik als begeleider in een opvanghuis voor ‘moeilijk opvoedbare meisjes’. Ik was 26 jaar en had net mijn studie klinische pedagogiek afgerond. Deze meiden waren stuk voor stuk seksueel misbruikt in de thuissituatie, langdurig en ernstig. Soms leidend tot zwangerschappen, verwekt door hun vader en gedwongen abortussen, maar ook noodgedwongen uit huis gevlucht in verband met eerwraak.

Bij mijn heupen

We aten als begeleiders samen met de meiden. Ik stond bij de eettafel en een van de mannelijke coördinatoren benaderde mij van achteren en greep me vol bij mijn heupen. Dit herhaalde zich diverse malen onder het oog van de meiden. Op een gegeven moment had ik er genoeg van en besloot ik hetzelfde bij hem te doen zei: ‘Ha C. lekker ding!’ Hij hield er direct mee op. Maanden later deelde ik mijn ervaring in een teamvergadering. De reactie van de directeur volstond met: ‘Dit mag hier niet gebeuren’.

Het vertonen van dit gedrag, onder het oog van de cliënten, getuigt niet van het besef dat mannen een rolmodel moeten en kunnen zijn als het gaat om het bewaken van grenzen op de werkvloer. Er was sprake van een patriarchale cultuur, die zich onder andere uitte in een subtiel minachtende houding tegenover de vrouwelijke medewerkers.

Wat strenger voor elkaar

‘Voordat we een cultuur hebben waarin iedereen zich veilig voelt, zullen we een tijdlang ‘wat strenger’ voor elkaar zijn’, zei Mariëtte Hamer, regeringscommissaris seksueel overschrijdend gedrag en seksueel geweld, tegen Nieuwsuur.

‘Wat strenger voor elkaar zijn’ zet in op een attitudeverandering, maar geeft geen handvatten. Een randvoorwaarde voor de aanpak van grensoverschrijdend gedrag is gelegen in normstelling. Dit klinkt zwaar en haast on-Nederlands, maar het is eigenlijk heel eenvoudig.

Door te kijken naar gedrag met behulp van criteria, ontstaat een objectiever kader om het gedrag te duiden en te beoordelen. Met behulp van deze parameters kun je erachter komen of het gedrag al dan niet grensoverschrijdend is: vindt het gedrag plaats met wederzijdse toestemming, is het vrijwillig, is het gelijkwaardig, past het bij de leeftijd (bij kinderen en jongeren), past het binnen de context en is er sprake van respect voor jezelf en respect voor de ander?

Oefenen

Als je mensen hiermee laat oefenen, door ze bijvoorbeeld casussen voor te leggen, wordt het onderdeel van hun systeem en kunnen ze praktijksituaties beter beoordelen. Je richt je daarmee op het gedrag en niet op de persoon. Zo voorkom je een afrekencultuur waarin mensen elkaar zomaar beschuldigen.

Na veertig jaar gewerkt te hebben aan de aanpak van huiselijk en seksueel geweld is het einde van mijn professionele carrière in zicht. Wat ben ik blij als het normstellend kader omarmd wordt en de expertise die we in de loop der jaren hebben ontwikkeld gebruikt en toegepast wordt.

Drs. Wendela Wentzel is expert methodieken seksueel grensoverschrijdend gedrag bij Movisie