OPINIE – De crisis maakt extra urgent dat de verzorgingsstaat zoals we die kennen op de schop moet. Voor zorginstellingen gericht op ouderen heeft dit ingrijpende gevolgen. Het huidige kabinet heeft op dit punt voor een stroomversnelling gezorgd door het zogeheten zorgzwaartepakket (ZZP) 1 tot en met 4 uit de intramurale zorg te halen. Concreet betekent dat dat een groep minder hulpbehoevenden, waaronder ook mensen met een beperking, op betrekkelijk korte termijn niet meer kan rekenen op een gecombineerd aanbod van zorg en wonen.

Het staat vast dat private partijen een grotere rol krijgen in de woonvoorziening voor ouderen. Dit is een moeizaam proces. Bestuurders in zorginstellingen slagen er maar moeilijk in een parapluvisie te formuleren, gewend als ze zijn om het probleem vooral vanuit hun eigen situatie te benaderen. Een situatie die overigens behoorlijk nijpend kan zijn. Leegstand komt steeds vaker voor en de vraag is of ze door die leegstand hun instelling nog wel financieel gezond kunnen houden. Uit cijfers van adviesbureau Berenschot blijkt zelfs dat mogelijk achthonderd ouderenzorglocaties failliet kunnen gaan door de extramuralisering van zzp’s 1 tot en met 4.

Het wordt daarom hoog tijd dat instellingen samen met de doelgroep, maatschappelijke organisaties en de overheid tot structurele oplossingen komen. Laat ten eerste ouderen zelf meedenken en aangeven waar hun behoeften ten aanzien van wonen en zorg liggen. De behoefte van de doelgroep moet echt het startpunt zijn. Bezie daarnaast het aanbod in brede zin, en neem hier bijvoorbeeld ook informele zorg, zoals mantelzorg of zorg door vrijwilligers in mee. En laat ouderen veel meer zelf bepalen wat zij met hun geld doen in plaats van het op te hopen in een collectieve pot. De samenleving individualiseert al jaren; ook de ouderenzorg moet daarop worden afgestemd.

Een seniorenhuisvester als Woonzorg Nederland zet zowel binnen- als buiten zorgconcern Espria de toon met de transitie ‘business case op z’n kop’. De corporatie is gereed om in overleg en afstemming met zorgorganisaties, collectieve contracten open te breken en nieuwe en duurzame contracten aan te gaan met individuele burgers. Van origine heeft de corporatie veel in huis voor mensen met lage inkomens. Woonzorg gelooft in een netwerkconcept waarbij publieke- en private diensten naast elkaar bestaan om de onzekere senior prettig te kunnen laten wonen, zonder dat deze direct als patiënt moet ‘verblijven’.
Ook in breder verband wordt nagedacht over alternatieven voor de huidige woonzorgcentra. De Stichting Beheer Improvement Model is daartoe eind vorig jaar een denktank gestart met een aantal kennis- en vakexperts uit het werkveld. Er werken onder meer drie middelgrote zorginstellingen aan mee die elk zo’n tien ouderenlocaties in beheer hebben en voor al deze locaties op zoek zijn naar een veilig en compleet transitiemodel. De eerste praktijkbevindingen met de ontwikkeling van het concept en draaiboek ‘Wonen van Zorg onderscheiden’ worden nog voor de zomer uitgebracht.

Tegelijk met het werkveld blijft ook de overheid aan zet, óók als de aangekondigde veranderingen in de extramurale zorg concreet gestalte krijgen. De rol van de overheid ligt in het actief ontwikkelen van een visie op de basiszorg voor de ouderen van de toekomst. Om te beginnen door die basiszorg goed te definiëren: waar begint het en waar houdt het op? Hoe garanderen we dat ook op langere termijn iedereen kan rekenen op een menswaardige oude dag? Dat zijn de belangrijke vragen waar het nu om draait.

Ons antwoord: verlicht het publieke bestel. Grote groepen senioren kunnen namelijk juist dan volwaardig deel blijven uitmaken van de maatschappij. Maak dus in dat kader meer individuele keuzes op het gebied van zorg en wonen mogelijk. Het alternatief is niets doen, met als gevolg een collectief product waarvan we maar moeten afwachten wat het je als individu oplevert.
Evelien Verkade en Esther Nieuwenhuizen zijn eigenaar van de Novirelijn en aangesloten bij de Stichting Beheer Improvement Model.