Jan, ongeveer 45 jaar, is nadat hij zijn straf uitzat bij ons komen wonen. Jan is mijn favoriete gast, hij past op mijn visjes als we op vakantie zijn en helpt ons met het bouwen van onze boomhut. Hij houdt wel van een borrel en zijn weekgeld gaat dan ook altijd in een dag op in de kroeg. Voor de rest van de week heeft hij niets meer. Dan doet hij klusjes of helpt in de tuin en mag hij met ons mee-eten.

Bij ons woont ook Bianca: zij is eigenlijk een heel gewone vrouw om te zien, als ik haar op straat tegen was gekomen had ik niets vermoed denk ik. Ze woont bij ons omdat ze haar huis is uitgezet en veel schulden heeft. Ze is arbeidsongeschikt en kan niet meer rondkomen. Op de 13e van de maand krijgt ze haar uitkering, stapt ze op de fiets, en haalt haar hele rekening leeg. Zo kan daar geen beslag op gelegd worden. Het geld bewaart ze contant.

Vroegsignalering voorkomt veel problemen

Al jong zag ik dus hoe moeilijk het kan zijn om met geld om te gaan en werd ik benieuwd naar de oorzaken. Na mijn studie Economische Psychologie ben ik bij het Nibud gaan werken als onderzoeker op het gebied van schulden en gedrag. In mijn werk zie ik hoe belangrijk én moeilijk het is om mensen met schulden vroegtijdig te signaleren. Net als bij Bianca zie je vaak niet of iemand schulden heeft. Terwijl uit onderzoek blijkt dat circa 80 procent van de cliënten van wijkteams te maken heeft met financiële problemen. Met uw cliënten voert u daar niet altijd het gesprek over, omdat zij bij u komen met andere problemen of omdat uw focus niet direct bij hun financiële situatie ligt. Toch zijn er al vroeg signalen die voor u een reden kunnen zijn het geldzaken in het gesprek te bespreken.

5 signalen die kunnen duiden op financiële problemen:

1. Post is ongeopend en/of slingert rond in huis
2. Brieven van deurwaarder of incassobureau
3. Niet nakomen van afspraken
4. Onverzorgd verwaarloosd uiterlijk/huis
5. Lege koelkast/ voorraadkast

Lees meer in de Factsheet vroegsignalering armoede en schulden

De psychologische effecten van geldstress

Het is belangrijk om financiële problemen vroeg op te sporen en aan te pakken. Niet alleen omdat schulden snel kunnen oplopen, maar ook omdat financiële zorgen wat met je doen. Financiële stress leidt er bijvoorbeeld toe dat mensen niet meer goed kunnen plannen. Dat zie je bij Jan, die het einde van de week niet wist te halen met zijn ‘zakgeld’. Naast verminderde plan-vaardigheden maakt financiële stress het ook moeilijk je te kunnen focussen en je impulsen te bedwingen. Daarnaast gaan geldzorgen vaak gepaard met het gevoel dat je de controle over je financiën verliest. Bianca illustreert dit door haar geld op de dag van de uitkering van haar bank te halen, zo krijgt zij een gevoel van controle terug. Ook zijn mensen met financiële zorgen minder geneigd financiële informatie of hulp in te schakelen, en steken zij de spreekwoordelijke kop in het zand.

Geldstress verminderen door procedures en regels aan te passen

Met al deze negatieve effecten van geldstress in ons achterhoofd, zouden we opnieuw moeten kijken naar onze procedures en regels. Is het zo dat iemand die zijn afspraak vergeet ongemotiveerd is? Of heeft hij door geldzorgen andere dingen aan zijn hoofd, en zou het hem dan helpen een herinnering te sturen? Is het zo dat iemand die al zijn papieren niet bij elkaar kan vinden ongemotiveerd is? Of is het gewoon te ingewikkeld voor hem geworden het overzicht te houden? En zou het dan helpen om hem een checklist mee te geven?
Als we de (keuze)omgeving voor mensen zo kunnen inrichten, dat het gezond financieel gedrag bevordert, moeten we dat dan niet gewoon doen? De commerciële wereld maakt al lang gebruik van deze technieken, dus laten wij daar buiten dat ook doen. Hoe meer mensen met geldproblemen worden ontzorgd, hoe beter zij in staat zijn om een weg te vinden voor het oplossen van hun problemen.

Gea Schonewille, onderzoeker Nibud