Hoeveel Nederland in 2010 uitgeeft voor de gezondheidszorg hangt in hoge mate af van de economische groei in de komende tien jaar. Op dit moment is 8,5 procent van het bruto binnenlands product bestemd voor de zorg. Dat is ruim 83 miljard gulden. Door de vergrijzing en dure nieuwe medicijnen en behandelwijzen zitten de zorguitgaven voortdurend in de lift. Zij worden op dit moment voor viervijfde collectief gefinancierd, uit sociale premies en de belastingen. Vooral bij een tegenvallende economische groei zullen toekomstige ministers van financiën sleutelen aan het budget voor de zorgsector. De sector zal het beschikbare budget altijd onvoldoende vinden. De druk op het budget neemt extra toe door de geringe productiviteitsverbetering van werkers in de zorg terwijl hun salarissen blijven stijgen om te bereiken dat de concurrentiepositie van zorginstellingen op de arbeidsmarkt niet verslechtert. Dit maakt zorg in verhouding tot andere goederen en diensten steeds duurder.
Bij zo’n kraptemodel blijven de wachtlijsten lengen. Een alternatief is de eigen betalingen van zorggebruikers flink op te schroeven. Maar dan dreigt het gevaar dat sommige zorgvoorzieningen om financiële redenen niet langer voor iedereen toegankelijk zijn. Voor deze variant bestaat nu en vermoedelijk ook in 2010 onvoldoende politiek en maatschappelijk draagvlak. Een ander alternatief is het collectief verzekerde pakket uit te dunnen. In dit geval kunnen bemiddelde particulieren de portemonnee trekken om zorg te kopen die voor anderen niet langer verzekerd is. Ook bij deze variant trekken mensen met een smalle beurs aan het kortste eind. Wie deze variant afwijst, moet zich wel realiseren dat dan de wachtlijsten toenemen en dat gegoede burgers die lijsten altijd kunnen omzeilen door op eigen kosten met voorrang zorg te kopen.
Wanneer de koers wordt verlegd van de huidige aanbodsturing naar meer vraagsturing, zal de spanning tussen de vraag naar zorg en de collectief voor zorgfinanciering beschikbare middelen alleen maar toenemen. De vraag naar zorg is oneindig, zeker wanneer gebruikers geen eigen bijdragen hoeven te betalen. Houdt de minister van financiën de hand op de knip, dan zal een toenemend deel van de zorg niet uit belasting en inkomensafhankelijke premies worden betaald, maar tot uiting komen in stijgende nominale premies (vaste bedragen) en hogere eigen betalingen. En daarmee zijn we weer terug bij de variant die wij zojuist politiek en maatschappelijk onverteerbaar hebben geoordeeld.
Waarom stelt de schatkistbewaarder dan niet meer geld voor de zorg beschikbaar? Ten eerste zijn er natuurlijk tal van andere overheidstaken die veel geld opslokken. Er is een grens aan de belasting- en premiedruk. Overheidstekorten zijn uit den boze. Dit alles maakt lastige afwegingen onvermijdelijk. De zorgsector zal altijd meer vragen dan een kabinet kan bieden. Dat is nu zo, en dat zal in 2010 niet anders zijn. Dit blijft het voornaamste punt bij discussies over de Nederlandse gezondheidszorg. Een stelselherziening die de macht meer bij de vragers legt – bijvoorbeeld door een ruimere toepassing van persoonsgebonden budgetten – gooit op middellange termijn alleen maar meer olie op dit vuur.
Wij zijn geen echte deskundigen op zorggebied. Gaat het over organisatie en financiering van de zorg dan schaatsen wij op dikker ijs. In ons recent verschenen boek De zorg van Nederland concluderen we dat de sturende rol van de overheid in de zorgsector tot in lengte van jaren niet kan worden gemist. Een dringend gewenste stelselherziening moet een eind maken aan het al lang achterhaalde onderscheid tussen particulier en in het ziekenfonds verzekerden. Bij die gelegenheid moeten bovendien het eerste (AWBZ) en het tweede compartiment van de zorg worden versmolten. Verder wordt veel als verstikkend ervaren regelgeving overbodig wanneer vrije beroepsbeoefenaren zoals medisch specialisten, artsen en apothekers voortaan in loondienst zouden werken.