Ik realiseer me hoe dicht werkers in de (gezondheids)zorg dagelijks bij leven en dood staan. En hoe moeilijk dat soms moet zijn. De pijn om het verlies van een dierbare kan door zorgverleners wel gerespecteerd, maar niet volledig meegevoeld worden. De volgende vraagt alweer aandacht tijdens een dag-of nachtdienst.
Omdat hier in China zoveel ‘zorg’ familiezorg is, kan ook het respect voor de net overledene hun aandacht krijgen. Wanneer iemand sterft in het ziekenhuis of in het bejaardentehuis is dat tevens het einde van een kostbare behandeling. Onmiddellijk na overlijden rijdt de familie het bed met de dode, bedekt onder het laken, naar buiten. Voorbijgangers geven ruimte. Over het ziekenhuisterrein gaat het, naar de drukke straat, waar meestal wel een busje klaarstaat. Ik zag ook wel handkarren van boeren uit de streek. De geliefde dode wordt naar huis of een gemeenschapsruimte vervoerd. En daar worden alle rituelen voltrokken in een zee van tijd.
Ik raakte onlangs verzeild in een traditionele begrafenis. In een klein dorp was een groot man gestorven na 95 jaar leven. Hij was geliefd en beroemd. De feitelijke begrafenis duurde drie dagen. Zijn familie nodigde bijkans het hele dorp uit op maaltijden. Daarvoor waren kookploegen ingehuurd, enorme pannen op hout- en steenkoolvuren buiten, enorme voorraden voedsel, zoals je dat ook wel ziet bij een driedaagse moslimbruiloft. Men was dankbaar vanwege zijn lange leven en spendeerde veel geld aan de begrafenis. De man was nooit ziek geweest! Als partijlid was hij grotendeels verzekerd, maar toch. Gezond oud worden en dan doodgaan, bespaart de familie heel veel geld in China!
Wanneer iemand sterft worden grote bamboeconstructies versierd met papieren bloemen. ‘Bloemstokken’ondernemers doen zaken vlakbij ziekenhuizen. Op fietskarren gaan de bloemconstructies door de stad; men weet, er is een dode te betreuren. Deze welvarende familie had veel bloemstokken in hun straatje gezet. Onder het levensverhaal in grote letters op de muur. Een rode loper naar de opgebaarde overledene die tenslotte meegaat naar de allerlaatste plek.
Moslims begraven hun doden in kleine grafheuvels, de Partijleden worden gecremeerd. Veel Chinezen kunnen kiezen. Ze doen dit ook praktisch; de bodemgesteldheid maakt begraven soms onmogelijk. Dan wordt het cremeren, de resten in het water of de lucht. Gieren eten bij de Tibetaanse boeddhisten sommige bestanddelen van het lichaam in een mooi, zeer zorgvuldig ritueel. Ik zag veel verschillende begrafenisvormen, met grote overeenkomst in respect, tijd voor de overgang en aandacht voor de ziel en het lichaam van de geliefde gestorvene.
Nabestaanden droegen witte gewaden en papieren hoeden. Ik begreep niet alles van de hoofdceremonie waarvoor ik als buitenlander een ereplaats kreeg toegewezen, vlakbij de kist, op het volgebouwde podium! Allerlei voorwerpen rondom de kist in de opbaarruimte vertellen het levensverhaal. Deze man had veel bijgedragen aan het ontstaan van de Volksrepubliek China.
Dat wordt met voorwerpen uitgebeeld. Een schoenlapper krijgt schoenen en zolen, de militair wapens en uniformen, een huismoeder pannen en foto’s van haar kinderen.
Er waren theater en dankwoorden, cadeaus werden uitgedeeld, veel muziek, trompetten, trommels, fluiten, zang. Een megaversterker! Soms gemeenschappelijk huilen. Soms lachen. Er waren rondgangen door het dorp en bij al ‘zijn’ plekken, bijvoorbeeld de lagere school, stond de stoet stil voor een concert en herdenking. De naasten knielen onderwijl uren naast de baar op de grond. De omstanders kregen thee aangeboden tijdens deze sessies. Na het derde bekertje vervolg ik mijn route, denkend aan Twentse en Achterhoekse begrafenissen, waar ik ook altijd zoveel tijd voor leven ervaarde…
Anne Geerdink (1951) is voor een schooljaar vertrokken naar het Noord Westen van China. Ze doceert daar Internationale Communicatie/Engels aan de Medische Universiteit van Ningxia. Als sociaal-pedagoog en organisatieantropoloog met ook werk-en onderzoekservaring in welzijnswerk en zorgorganisaties kijkt ze met grote belangstelling naar(de organisatie van)zorg en welzijn in de totaal andere cultuur en zorgstructuur van China.
