Hoe meer activiteiten er worden gebundeld, hoe ingewikkelder de kretologie soms wordt. De ‘woonzorgwelzijnswijk’ Breda Noordoost moet de buurt ‘levensloopbestendig’ maken. Het is de bedoeling dat voorzieningen op het gebied van wonen, zorg en welzijn gebundeld worden in zogeheten ‘zorgkruispunten’. Een hoge kwaliteit van deze voorzieningen moet ervoor zorgen dat alle bewoners in Noordoost onbekommerd kunnen wonen en zonder zorgen oud kunnen worden. Hiertoe werd het project ‘Samenwerken aan leefbaarheid’ in het leven geroepen. Het ministerie van VROM spreekt over ‘een innovatief concept dat in veel wijken in Nederland toepasbaar is. Vandaar dat het Innovatie Programma Stedelijke Vernieuwing van het ministerie het project inmiddels beloonde met vijf miljoen euro.

Leo van Gerven, projectmanager van ‘Samenwerken aan Leefbaarheid’ in Breda Noordoost, maakt zich sinds 1999 sterk voor de herstructurering van Noordoost. In eerste instantie wilde hij bewoners meer te betrekken bij de wijk. Volgens Van Gerven begint een dergelijk project met het luisteren naar de bevolking van de wijk, en het stimuleren van actieve betrokkenheid. Met workshops, inloopavonden en manifestaties hoopt hij de ideeën en behoeften van de inwoners helder te krijgen. Want, zo vindt de projectmanager: ‘Een sociale verandering is leidend voor een fysieke verandering. Je kunt wel overal leuke gebouwen in de wijk neerzetten, maar het gaat om de wensen van de bewoners. Bewonersparticipatie, daar draait het om.’

Participatie

Breda Noordoost, een buitenwijk van Breda, ligt pal achter het spoor. De wijk bestaat grofweg uit twee delen. Doornbos/Linie en Hoge Vucht. Omklemd tussen de spoorlijn en de Nieuwe Kadijk, een drukke verkeersader van Breda, ligt Doornbos/Linie. Het is een klein wijkje net buiten de binnenstad. Linie is opgebouwd in de jaren veertig. Met vooroorlogse eengezinswoningen, klein en relatief goedkoop. Vlak daarna werd Doornbos gebouwd.
Later, zo in de jaren zestig, werd voorbij de Nieuwe Kadijk de wijk Hoge Vucht uit de grond gestampt. Dat gebeurde snel. Van architectonische hoogstandjes nooit gehoord, dat stond de bouw alleen maar in de weg. Bovendien was het geld er toen niet. Lange blokken rijtjeshuizen kwamen er. Alle huizen hadden dezelfde afmetingen, dezelfde tuinen, dezelfde muren en dezelfde kleuren. Slechts het huisnummer onderscheidde het ene huis van het andere. Naast de eenzijdige huizen werden er flats gebouwd. Torenhoog, verdieping op verdieping. De openbare ruimte bestond voornamelijk uit asfalt en lappen gras en hier en daar was plaats voor een slootje.
Toch kwamen de bewoners wel naar het nieuwe Noordoost. Het waren jonge bewoners, die de lage huren en de nieuwe woningen wel zagen zitten. Ze kwamen, en gingen niet meer weg. Daarom is huidige bevolking van Noordoost, ongeveer negentienduizend inwoners groot, nu flink vergrijsd. 29 Procent is ouder dan 55 jaar. Zij zijn veranderd, hun wensen zijn veranderd, alleen de wijk nauwelijks.

Bij sommige flats probeerde men met een steunkleur op de galerij de variëteit van de wijk nog enigszins te vergroten, en door kleine plantsoentjes de gezelligheid te bevorderen, maar tot structurele veranderingen kwam het in Noordoost niet. Breda Noordoost is een aandachtswijk geworden. ‘Aandachtswijk, prioriteitenwijk, probleemwijk, wij noemen het kansenwijk,’ vertelt Leo van Gerven. ‘Een positieve benadering, want er liggen kansen voor Noordoost.’

‘Maar,’ zo vervolgt Van Gerven, ‘er is verandering nodig, want de vraag naar zorg wordt almaar groter.’ Om de beoogde woonzorgwelzijnswijk te realiseren, is een drietal ingrediënten nodig. Hoofdbestanddeel is de betrokkenheid van de bewoners. Zij hebben behoeften, die ze kenbaar moeten maken. Zij willen veranderingen. Dat kunnen zichtbare veranderingen zijn, zoals een gerenoveerd winkelcentrum dat voor iedereen toegankelijk is, maar ook een niet-fysieke verandering, zoals een verhoging van de veiligheid in de wijk. Anderzijds wordt van de bewoners verwacht dat ze actief worden in de wijk, en dat ze zich verantwoordelijk voelen voor hun wijk. Anno 2004 hebben de bewoners van Noordoost hebben hun stem laten horen. Door aan te geven waar zij trots op zijn in de wijk en waar zij verbeteringen willen zien. Daarnaast worden steeds meer bewoners actief in de wijk. Op voetbaltoernooien, als wijkbeheerder of voor het bijhouden van verschillende tuinen.

Daarbij is het van belang dat instanties op het gebied van wonen, zorg en welzijn met elkaar samenwerken. Woningcorporaties, welzijnsinstanties, zorginstellingen en de gemeente Breda, ze zullen voor een realisatie van een woonzorgwelzijnswijk elkaars steun en expertise nodig hebben. Dan pas volgen de fysieke veranderingen. Deze worden langzaamaan zichtbaar in Noordoost. Huizen worden opgeknapt, een brede scholen wordt opgezet, de openbare ruimte wordt op de noodzakelijke plaatsen aangepast, en er komen verschillende wijkkantoren in de wijk.

Preventieve werking

Naast bewonersparticipatie is in Noordoost begonnen om organisaties op het gebied van wonen, zorg en welzijn met elkaar samen te laten werken. De bedoeling is dat al die instanties vertegenwoordigd zijn in zogenaamde zorgkruispunten. Gemeenten, woningcorporaties, thuiszorg, gehandicaptenzorg, welzijnsinstellingen, allen gehuisvest in één kantoor. Harry Reininga, directeur van wooncorporatie Singelveste, houdt zich bezig met die samenwerking. ‘Nederlanders zijn heel goed in het denken in schotten. “Dit is mijn werk en met andere zaken houd ik mij niet mee bezig. Dat doen anderen maar.” Op de werkvloer moet het een soort van automatisme worden om samen te werken, dat is ons doel.’

Al vaker is er geëxperimenteerd met vergelijkbare aanpakken. Kruispunten waar inwoners terecht kunnen met zorgvragen. Wat dat betreft, is Breda niet uniek. Echter, in Noordoost is de component ‘welzijn’ toegevoegd. En dat is vernieuwend, vindt Reininga: ‘In de zorgkruispunten is ook plaats voor welzijnsinstellingen. We vinden dat erg belangrijk. Er komen ontmoetingsruimten, waar inwoners samen activiteiten kunnen. Waar het gezellig is. Want welzijn werkt preventief, denken we. Zolang mensen zich letterlijk welbevinden, doen ze minder snel een beroep op zorg. Daarbij komt dat mensen door deze instellingen actief blijven in de wijk. Een 65-plusser die nog wat vrije uurtjes over heeft, wil misschien wel toezichthouder worden om zo de veiligheid in zijn buurt te bewaren. Zo hebben we er allemaal wat aan.’

In Noordoost komen in totaal vijf van deze zorgkruispunten. Eén in Doornbos/Linie en vier andere in de wijk Hoge Vucht. Woningen voor ouderen, zorginstellingen en aanleunwoningen bevinden zich dicht bij de ‘kruispunten’, voor mensen die minder afhankelijk zijn van zorg en welzijn is de afstand naar de kruispunten groter. Reininga: ‘Inwoners van Noordoost kunnen naar hun zorgkruispunt bellen. De vraag van de inwoner staat centraal. Deze vraag wordt duidelijk bekeken en wordt bij de desbetreffende instantie neergelegd. Inwoners hoeven dus in de toekomst niet meer te zoeken welke instantie antwoord kan geven op hun zorgvraag. We werken dus vraaggericht. Welzijn en zorg komt naar de bewoner toe in plaats van andersom.’

Op het eerste gezicht is Noordoost nog steeds een gewone stadswijk, maar nu de samenwerking van de instanties al een eind op weg is en de bewonersparticipatie groter wordt, komen nu de eerste zichtbare aanpassingen van de woonzorgwelzijnswijk die Breda Noordoost pretendeert te worden aan het licht.
Zo is pas geleden een gloednieuw gebouw van een verzorgingshuis met aanleunwoningen verrezen, Huize Raffy in Hoge Vucht. In het hart van de wijk worden flats gerenoveerd, aangepast aan de eisen van deze tijd en de wensen van de bewoners en op diverse plekken in Noordoost zijn oversteekplaatsen en winkelstraten rolstoelvriendelijk gemaakt. Leo van Gerven denkt dat een tussentijdse evaluatie van het ministerie van VROM zal uitwijzen dat de woonzorgwelzijnswijk ‘op koers’ ligt./Matthijs Timmers