‘Hoi’. ‘Moarn’. ‘Goeie’. Het Friese Reduzum, 15 kilometer onder Leeuwarden, is zo’n dorp waar niemand je zonder te groeten passeert. Met ruim 1100 inwoners is het niet het grootste dorp van de gemeente Boarnsterhim, maar wel het meest markante van de in totaal 18 dorpen.
In het rapport ‘Vertrouwen in de buurt’ dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) onder leiding van Pieter Winsemius schreef, wordt het dorp genoemd als één van de opmerkelijke buurtinitiatieven in Nederland. Nadat de bewoners van Reduzum twintig jaar geleden de handen ineen sloegen, is het dorp namelijk drastisch veranderd. En dat was hard nodig.

Eind jaren tachtig ging het niet echt goed met het dorp. En erg rooskleurig zag de toekomst er niet uit. Het inwonersaantal daalde, vijftien woningen kwamen leeg te staan en het aantal kinderen op de basisschool nam af met zo’n tien per jaar. Een paar dorpsbewoners besloten Doarpsbelang (dorpsbelang) Reduzum, een passieve belangenvereniging, nieuw leven in te blazen. Het dorp kreeg volgens de WRR helemaal vleugels toen de gemeente en woningcorporatie becijferden dat een woningplan verliesgevend was en daarom niet kon doorgaan. De toenmalige trekkers van de dorpsvereniging zagen het anders.

Oud-bestuurslid Pieter Renia: ‘We moesten iets doen om het dorp te redden en zelf de handen uit de mouwen steken.’ Vijf inwoners waren bereid om risicodragend te investeren en de kerk stelde voor een vriendenprijs grond beschikbaar, onder voorwaarde dat de eventuele winst naar het dorp zou terugvloeien. Het werd een kassucces.

De nieuwe woningen kwamen er en Doarpsbelang maakte twee ton winst. Met dat geld kon de vereniging nieuwe projecten starten. Doarpsbelang zorgde de afgelopen vijftien jaar onder andere voor een nieuwe woonwijk, een verbinding tussen het Swin naar de Zwette (twee riviertjes), een windmolen (die uiteindelijk in honderd procent van de stroomvoorziening moet voorzien) en de verbouwing van de basisschool. Ook de jachthaven met dertig ligplaatsen is door particulier initiatief aangelegd.

Doarpsbelang Reduzum is na twintig jaar nog steeds even actief. De vereniging telt vijf bestuursleden, ruim negentig procent van de dorpsbewoners is lid, waarvan tachtig actief deelnemen in werkgroepen. Twee keer per jaar vergaderen de leden in het dorpscafé. Inkomsten komen uit contributie, inzameling van oud-papier en subsidie van de gemeente. Een belangrijke bron van inkomsten is bovendien de opbrengst van de zelf gerealiseerde plannen.

Buiten spel
De vereniging heeft een organisatiestructuur met diverse werkgroepen. Beleidsmatige werkgroepen zijn de kernwerkgroep, de verkeersgroep, de groengroep en de speeltuincommissie. Echte doe-groepen zijn de geluidscommissie, de activiteitencommissie en de oud-papiercommissie.Verder is er een ad hoc-internetgroep.
Ook zijn de (zelfstandige) Havenstichting en Molenstichting voortgekomen uit het Doarpsbelang. Volgens oud-voorzitter Renia zit het succes van de stichting voornamelijk in het model van de werkgroepen.

‘Er zitten mensen in met hun eigen expertise. Is er ergens wat aan de hand, dan houdt de bewuste werkgroep zich er mee bezig. Een bestuur kan zich immers nooit met alles tegelijk bezighouden.’ Het succes van de nieuwbouwwijk, begin jaren negentig, heeft volgens Renia als vliegwiel gediend. ‘Dat zorgde voor een overwinningsgevoel en enthousiasme waar we lang op konden teren. Het idee dat wij als bewoners zelf de touwtjes in handen konden nemen en de gemeente als het ware buiten spel konden zetten, was natuurlijk een machtig gevoel. Natuurlijk heb je uiteindelijk wel toestemming nodig van de gemeente, maar zij kunnen niet meer om ons heen. Het gemeentebestuur weet inmiddels dat ze maar beter met ons kunnen samenwerken, om nog enige vinger in de pap te houden. Doen ze dat niet, dan proberen we het wel via de provincie.’

Zo heeft de gemeente volgens Renia een kater overgehouden aan de verbouwing van de basisschool. Deze was aan vernieuwing toe, maar de gemeente had er niet veel geld voor over. ‘Toen hebben we als werkgroep gezegd: geef ons die twee ton maar, dan regelen we het zelf. Uiteindelijk is die verbouwing er wel gekomen. We hebben een aannemer gevonden die het voor iets meer dan twee ton wilde doen. Prachtig.’

Durk van Gorkum, voorzitter van Doarpsbelang, is nuchter over het succes van de vereniging. Hij noemt de bewonersparticipatie in zijn dorp niet erg bijzonder. ‘Het gemeenschapsgevoel is in veel Friese dorpen aanwezig. De vraag is of je daar vervolgens wat mee doet. Het draait om keuzes maken. Wanneer betrek je de gemeente bij je plannen, voor welke strategie kies je. En vervolgens, als de gemeente weigert mee te werken, moet je het lef hebben om te zeggen dat je ermee doorgaat, desnoods zonder haar.’

Dorpsvisie
De voortrekkersrol die Reduzum speelt op het gebied van experimenteel zelfbestuur, leidde er in 1995 toe dat het dorp als eerste in Friesland een bepaalde vorm van zelfbeheer kreeg. Naderhand kregen ook andere kernen in Boarnsterhim dorpsbeheer, met name op het gebied van planologie, groen en verkeer.

Dorpsbeheer is een vorm van samenwerken waarbij de gemeente bepaalde taken en bevoegdheden delegeert aan het dorp. Het doel van hiervan is het vergroten van de betrokkenheid van de dorpsbewoners bij hun eigen leefomgeving, om daarmee de kwaliteit ervan te verbeteren. Alle dorpen hebben een dorpsvisie opgesteld, waarin de belangrijkste plannen voor de komende jaren staan. Dorpsbeheer is volgens Van Gorkum geen succes.
‘Het klinkt allemaal heel mooi, maar het werkt niet. Vrijwel in alle dorpen fungeert het slecht. Wij waren het eerste dorp en fungeerden als pilot. Maar in de praktijk loopt het niet. De gemeente leeft de opgestelde convenanten niet na. Alle dorpen hebben dorpsvisies opgesteld die nu in een la liggen. Dus doen we het hier maar weer op onze eigen manier.’

De samenwerking met de gemeente loopt volgens Renia niet. ‘Het is de bedoeling dat de gemeente de plannen van de dorpsbewoners uitvoert, maar zij wil nog steeds het beleid maken. De macht uit handen geven is voor het gemeentebestuur een groot probleem.’

Het bestuur van Doarpsbelang vergadert elke zes weken met de dorpscoördinator van de gemeente. Die slaagt er volgens Renia niet in om de gemeentelijke kokers te doorbreken. Jenny Bouma, wethouder van onder andere Ruimtelijke Ordening, Volkshuisvesting en Dorpsvernieuwing, is ‘zeer tevreden’ over de samenwerking. ‘We zijn van mening dat je bewoners moet betrekken bij de plannen en hebben daar met het dorpsbeheer in de dorpen een goede methode voor. Reduzum heeft ontzettend actieve bewoners en daar kijken de andere dorpen wel eens met enige jaloezie naar. Reduzum is wat mij betreft een voorbeeld voor de andere dorpen.’

Het laatste project van Doarpsbelang Reduzum is een nieuwe woonwijk. De woonplangroep heeft daarvoor veelvuldig contact met de provincie, zorginstellingen, woningbouw en de Vereniging van Lytse Doarpen (kleine dorpen). Renia: ‘Wij hadden gehoord dat de zorginstelling zorgwoningen wilde bouwen en de woningbouwvereniging wilde meer aanbod. De gemeente riep meteen al dat nieuwbouw geen optie was, omdat we geen contingent hadden. Maar we zijn gewoon plannen gaan maken en uiteindelijk gaat de bouw binnenkort beginnen. Daarbij hebben we ook veel mazzel gehad, maar je ziet dat als er plannen worden gemaakt, er uiteindelijk altijd wel wat mee gebeurt.’

Uit de ervaring van Doarpsbelang blijkt dat het dorp beter zaken kan doen met de provincie dan met de gemeente. Mogelijk heeft dat te maken met het feit dat provincieambtenaren beter op de hoogte zijn van regelingen en geldpotjes. Maar het succes heeft volgens voorzitter Van Gorkum ook te maken met de samenstelling van het dorp. ‘We hebben vrij veel hoogopgeleiden in het dorp wonen en ook behoorlijk wat ambtelijke en politieke kennis in huis. Daardoor weet je wel hoe je bepaalde dingen kunt aanpakken. De grootte van het dorp speelt ook mee. Iedereen kent elkaar, je kunt niet anoniem in het dorp wonen. De sociale controle is groot. Dat zal niet voor iedereen prettig zijn, maar het zorgt wel voor betrokkenheid bij elkaar en bij het dorp.’