Bij de behandeling van de WMO in de Tweede Kamer is de zorgplicht vervangen door een compensatieplicht. De Kamerbreed gesteunde motie van Anouchka Van Miltenburg (VVD) stelt dat de gemeente een persoon met beperkingen zodanig compenseert dat deze in staat is zelfstandig een huishouden te voeren, zich kan verplaatsen in en om de woning, beschikt over vervoersmogelijkheden, andere mensen kan ontmoeten en sociale verbanden aan kan gaan. Kortom; kan léven, op alle aspecten.
Levensloopbenadering
De levensloopbenadering geeft handvatten voor het kansrijk en effectief invullen van het compensatiebeginsel. Deze benadering gaat uit van de verantwoordelijkheid van iedere burger om de eigen levensloop en de gewenste kwaliteit van leven te plannen en te sturen. Het vermogen tot ‘zelfsturing’ houdt verband met drie aspecten: stuurkracht (cognitieve, emotionele en sociale vaardigheden), balans op essentiële levensdomeinen (gezondheid, sociaal netwerk, inkomen, arbeid/presteren en zingeving) en het hebben van een omgeving die inspireert en uitdaagt tot ontwikkeling en participatie. Wanneer er een balans bestaat tussen deze elementen ervaren mensen dat als kwaliteit van leven. Onbalans leidt tot afname van kwaliteit. Wanneer bijvoorbeeld de stuurkracht afneemt en er op meerdere levensdomeinen problemen ontstaan, kan dit leiden tot een negatieve spiraal die weer nieuwe problemen oproept.
Levensdomeinen
Hoe kan de compensatieplicht eruit zien? Een voorbeeld: uit onderzoek bij ouderen (85-plussers) met gezondheidsproblemen blijkt dat een deel van deze groep toch goed functioneert, omdat er sprake is van handhaving van regie en stuurkracht, voldoende compensatie op andere levensgebieden (partner, inkomen, sociaal netwerk, regie) en een leefomgeving die voldoende inspiratie biedt. De ouderen die aangeven dat het niet goed met hen gaat, komen tekort op deze aspecten. Welzijn voorkomt zorg.
Een ander voorbeeld: het bieden een inspirerende omgeving en zinvolle activiteiten aan jongeren (brede school, zelf laten invullen van buurtactiviteiten) voorkomt problemen, verveling en overlast. Schuldhulpverlening en financieel advies vermindert inkomensproblematiek. Zo zijn er talrijke vormen van welzijnsactiviteiten op verschillende levensdomeinen die de burger behulpzaam zijn bij het herstellen van de onbalans in zijn of haar leven.
Kansen
Er liggen kansen voor de gemeente om de compensatieplicht op deze brede manier in te vullen. Juist de compensatieplicht is een geweldige impuls voor innovatie. Daarvoor is creativiteit nodig en vooral ruimte voor nieuwe arrangementen. De WMO stelt de gemeente en de lokale gemeenschap voor een stevige, maar ook heel spannende klus. De verbinding tussen eigen regie van burgers (handhaven en bevorderen van stuurkracht), een inspirerende omgeving (sociale infrastructuur, woon-, vervoers- en wijkvoorzieningen, ontmoetingsplaatsen) en de samenhang tussen de domeinen zorg, inkomen, arbeid en sociale cohesie ontstaat niet vanzelf. Maar dit zijn wel de noodzakelijke voorwaarden voor een samenleving waarin de ‘compensatie’ in de vorm van maatwerk voor iedereen mogelijk en vanzelfsprekend wordt.
Ineke Alsem, adviseur WMO, Maatschappelijke Ondernemersgroep
