Scheiding van je ouders, en vervolgens één van hen –

meestal de vader – niet meer zien omdat de hooglopende ruzies tussen hen

aanhouden. Dat overkomt de kinderen van meer dan drieduizend echtscheidende

paren per jaar. Voor zonen en dochters kan zo’n situatie ingrijpende gevolgen

hebben. Het kan leiden tot gedrags- en identiteitsproblemen, moeilijkheden met

relaties en invloed op de gewetensvorming. Niet zelden ontsporen deze kinderen

door gevolgen van de echtscheiding en vervallen ze in crimineel gedrag.

‘In Scandinavische landen wordt geen echtscheiding uitgesproken vóór de

omgang met de kinderen is geregeld’, zegt Jes Geerts. ‘Het zou wel zo logisch

zijn om het in Nederland ook om te draaien: eerst de omgangsregeling om kinderen

voor groter onheil te behoeden en dan de scheiding.’ Geerts is leider van het

Project Rotterdamse Omgangsbegeleiding. Daar komen, meestal via de rechter of

via de Raad voor de Kinderbescherming, ouders terecht die geen regeling over de

kinderen hebben kunnen treffen. In het Rotterdamse Omgangshuis wordt de

niet-verzorgende ouder in contact gebracht met zijn of haar kind, met als doel

alsnog een omgangsregeling tot stand te brengen. Het initiatief voor het

Omgangshuis is een tweetal jaren geleden genomen door een kinderrechter, die

voortdurend tegen problemen opliep van scheidende ouders met de omgang met de

kinderen. Het Project Rotterdamse Omgangsbegeleiding is vorig jaar oktober van

start gegaan met veertig ouderparen.

Intussen is uit onderzoek van de Vrije Universiteit en het Verwey-Jonker

Instituut gebleken dat omgangsbemiddeling bij scheiding succesvol is: Driekwart

van de bemiddelingspogingen leidt tot een overeenkomst, aan ruim de helft komt

zelfs geen rechter te pas. Als het gaat om de totstandkoming van een

omgangsregeling met kinderen is 39 procent van de ex-partners die tijdens de

scheiding niet tot een regeling konden komen, tevreden over de uitkomst na

bemiddeling. Overigens is 37 procent ontevreden. Zij hebben, ook na

benmiddeling, nog steeds geen regeling kunnen treffen. Ondanks het relatief

grote succes heeft het Omgangshuis voor het komende jaar nog geen geld kunnen

vinden om het project voort te zetten. ‘Wij hebben bij de overheid om

financiering gevraagd, maar kregen te horen dat daar geen potje voor is’, zegt

Jes Geerts. ‘De vraag is of we volgend jaar nog bestaan.’

Hoe verloopt de begeleiding?Vóór de

omgangsbegeleiding begint, vragen wij aan de opvoedende ouder het kind voor te

bereiden. Ze kunnen ook een bezoek vooraf komen brengen. Maar belangrijk is dat

verzorgende ouder met het kind bespreekt dat het zijn vader of moeder gaat

ontmoeten. Zo voorkom je dat het kind een schuldgevoel krijgt naar de

niet-verzorgende ouder. Ook al menen ouders er geen pest van, ze moeten zeggen

dat ze het goed vinden. Vaak vinden de ouders dat ook wel. Maar een verzorgende

ouder kan het contact ook jarenlang dwarsbomen. Ze brengen bijvoorbeeld het kind

niet op tijd naar het Omgangshuis. Dan krijgen ze een dwangsom, maar die hoeven

ze als ze een uitkering hebben niet te betalen. Het kind kan door de politie

worden opgehaald, maar dat wil niemand. Je kunt ook de Raad voor de

Kinderbescherming inschakelen. Maar uiteindelijk houdt het op als de verzorgende

ouder niet wil. Voor omgangsbegeleiding moet er een basis zijn van

bereidheid.’

De omgangsbegeleiding duurt meestal niet langer dan een half jaar. Dan moet

er een omgangsregeling gemaakt kunnen worden of wordt de ‘zaak’ teruggeven aan

de rechter of de Raad voor de Kinderbescherming. Een keer in de drie weken

ontmoet de niet verzorgende ouder zijn of haar kind in een vrije ruimte van het

medisch kinderdagverblijf van de Horizon. Twee uur kan de vader of moeder

doorbrengen met zijn kind of kinderen. In het begin zie je ook dat de ouder,

meestal gaat het dus om een vader, geholpen moet worden. Iemand zei eens tegen

me: ‘Ik heb nog nooit met mijn kind gespeeld, hoe moet ik dat doen?’ Je ziet ook

dat veel vaders nooit de verzorging voor kinderen hebben gehad of op zich hebben

genomen. Overigens krijgen we steeds vaker aanmeldingen van moeders. Rechters

wijzen niet altijd meer vanzelfsprekend het kind aan de moeder toe. Ze gaan uit

van wat het beste is voor het kind. Soms is het bij de vader gewoon beter

af.’

Als ouder en kind al lang van elkaar zijn gescheiden en niet

gemakkelijk tot elkaar kunnen komen, wat veel voorkomt in dergelijke moeilijke

scheidingsprocedures, dan begint de begeleidster met een spel. Ze betrekt de

ouder er vervolgens in en neemt dan langzaam afstand van het tafereel. Tijdens

de begeleiding zie je dat vooral oudere kinderen vaak geholpen moeten worden het

contact op te bouwen. Die hebben voor en tijdens de scheiding al zoveel leed

meegemaakt.

Is er voor kinderen ouder dan 12 jaar geen omgangsbegeleiding

mogelijk?‘Die kinderen worden door de rechter gehoord. Ze

kunnen een eigen keuze maken. Deze kinderen hebben vaak al veel meegemaakt, dat

het veel moeilijker is contact te maken met de niet-verzorgende ouder. Voor

kinderen ouder dan 12 jaar is er niks. Dat zou wel ontwikkeld moeten worden. In

Maastricht is er al wel een organisatie die begeleide contacten bij ouders thuis

doet.’

Waarom ondertekenen ouders die in het project deelnemen een

contract? ‘Dan kunnen we de mensen aan de afspraken houden. Er

mogen bijvoorbeeld geen snoepjes of cadeautjes worden meegenomen. En er wordt

Nederlands gesproken, anders kunnen we niet volgen wat er wordt besproken. In

het contract zijn onder meer de huisregels vastgelegd en de data van begeleide

omgang.’

Kunnen scheidende ouders zelf niet uitgaan van het beste voor

hun kind?‘Blijkbaar niet. We krijgen te maken met ernstige

omgangsproblemen; niet zelden als gevolg van mishandeling, dreigende ontvoering

of seksueel misbruik. Ouders die hier komen, houden wij voor dat het recht van

het kind om met beide ouders om te gaan ons uitgangspunt is. Wij stellen ons

neutraal op. Dat bevordert dat ouders gaan denken in het belang van het kind. Ik

zeg wel eens: ‘het maakt me geen fluit uit of jullie elkaar de tent uit vechten,

als je maar zorgt dat je hier op tijd bent voor je kind. Ouders proberen je

altijd hun kant op te trekken. Moeders komen vaak met beschuldigingen van

bijvoorbeeld misbruik aan het adres van de vader. Ik meld zo’n beschuldiging

altijd aan de vader. Als we vermoeden dat er sprake is van misbruik, gaan we

niet verder met het bevorderen van contact. Die situatie heeft zich dit jaar in

vier gevallen voorgedaan. Die kinderen waren zó angstig en er werd vreselijk aan

hen getrokken. Dan is omgang met beide ouders gewoon slecht voor het kind. We

hebben de zaken teruggegeven aan de rechter of de Raad voor de

Kinderbescherming.’/Carolien Stam