De grootste incassodienst van het Rijk, Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) heeft in een brief alle deurwaarders opgeroepen zoveel mogelijk te zoeken naar ‘milde oplossingen’. Het CJIB spreekt van een incassobeleid dat ‘ruimhartig en met coulance’ wordt toegepast.

Uitstel

Dat betekent in de praktijk onder andere dat mensen die hun boetes niet meer kunnen betalen makkelijker uitstel van betaling krijgen en dat bestaande betalingsregelingen tijdelijk kunnen worden verlaagd of gestopt. Belangrijk is verder dat deurwaarders moeten proberen geen beslag te leggen op salarissen, eigendommen en woningen. ‘Uitgangspunt blijft dat boetes betaald moeten worden’, aldus de brief. ‘Maar rekening houdend met gewijzigde omstandigheden als gevolg van de crisis, kan een boete later worden betaald.’

Convenant

Het CJIB heeft bovendien samen met nog vijf overheidsinstanties een convenant getekend met koepel van schuldhulpverleners NVKK om sneller regelingen te kunnen treffen voor schulden bij overheidsinstanties. Mensen met schulden hebben bijna altijd (ook) schulden bij overheidsinstanties, want deze instanties, als de Belastingdienst, het UWV en de Sociale Verzekeringsbank, zijn samen verantwoordelijk voor ruim de helft van de totale schuldenlast in Nederland. Het convenant bevat bijvoorbeeld de afspraak dat een schuldhulpverlener na een eerste gesprek een ‘stabiliteitsperiode’ kan aankondigen. In die periode worden dan geen extra boetes meer opgelegd en worden lopende incassomaatregelen tijdelijk opgeschort.

Verschil

Met de maatregelen komt de overheid tegemoet aan een oproep van onder andere Arjan Vliegenthart, directeur van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) en van de Landelijke Armoedecoalitie. Die hadden aangedrongen op coulance bij schuldeisers jegens mensen met schulden ‘vanwege de uitzonderlijke situatie waarin we ons als samenleving bevinden’. Nathalie Boerebach, directeur van Stichting Urgente Noden Nederland (SUNN) is blij dat de overheid hier gehoor aan heeft gegeven. ‘Dit kan voor mensen echt verschil maken tussen wel of geen eten kunnen kopen.’ SUNN maakt deel uit van de Landelijke Armoedecoalitie, net als onder andere NVKK, Sociaal Werk Nederland, FNV, Ieder(in), de Landelijke Cliëntenraad en de Woonbond.

Hulp in plaats van straf

Dat de overheid aan de oproep van deze brede coalitie tegemoetkomt, past volgens Boerebach bij een reeds ingezette mildere houding jegens mensen met schulden. ‘Vroeger was de teneur dat mensen die in de schulden kwamen dat aan zichzelf te wijten hadden. Daar hoorde een strenge houding bij. De laatste jaren begint door te dringen, ook bij schuldeisers, het Rijk en hulpverleners, dat het lang niet altijd iemands eigen schuld is. Doordat dit besef groeit, zie je dat die strenge houding steeds meer plaats maakt voor een gelijkwaardiger benadering met hulp in plaats van straf en er ook meer oog is voor bijvoorbeeld de stress die langdurige armoede en schulden veroorzaakt.’ ‘Kijk bijvoorbeeld naar de campagne Kom uit je schuld waarmee de overheid het taboe dat op schulden rust wil doorbreken. En je ziet het nu ook in deze reactie. Een paar jaar geleden was er bij de overheid echt veel minder bereidheid om creatief mee te denken.’

Geen huisuitzettingen

De coulance van de overheid geldt ook voor huiseigenaren die hun hypotheek tijdelijk niet kunnen betalen vanwege de coronacrisis. Zij hoeven niet te vrezen voor huisuitzetting. Minister Van Veldhoven heeft daarover afspraken gemaakt met onder andere hypotheekverstrekkers en de Vereniging Eigen Huis. ‘In deze tijd moeten mensen zich geen zorgen maken over een dak boven hun hoofd’, aldus de minister. De bedoeling is dat hypotheekverstrekkers met huiseigenaren naar oplossingen zoeken, bijvoorbeeld uitstel van betaling. De afspraken gelden tenminste tot 1 juli. Ook de vereniging van woningcorporaties Aedes wil huisuitzettingen zoveel mogelijk voorkomen. En Vewin, de vereniging van waterbedrijven, liet weten mensen niet van water af te gaan sluiten.

Enorme toename

De mildere houding van schuldeisers heeft ongetwijfeld ook te maken met het feit dat door de coronacrisis steeds meer mensen in financiële problemen komen door verlies van hun baan of opdrachten. In een Nibud-enquête gaf bijna een derde van de huishoudens aan te vrezen dat ze over twee maanden (een deel van) de rekeningen niet meer kunnen betalen. Boerebach: ‘Alles komt nu tot stilstand. Als je dan geen buffer hebt, kom je of nu of over een paar maanden in de problemen.’
Bij sommige SUNN-noodhulpbureaus, die op voorspraak van hulp- en dienstverleners giften of renteloze leningen verstrekken voor ‘urgente noden’, begint het aantal aanvragen nu langzaam op te lopen. Bij andere is het aantal aanvragen juist minder dan voorheen. Dat komt volgens Boerebach vooral omdat hulpverleners vanwege het coronavirus nauwelijks nog bij cliënten over de vloer komen. ‘Als de strengste maatregelen voorbij zijn, verwacht ik een enorme toename. Ook van nieuwe groepen als zzp’ers, studenten en ondernemers die door de coronamaatregelen in financiële problemen zijn gekomen.’ Ook de NVKK verwacht ‘een explosie van aanvragen als gevolg van de coronacrisis’, zegt een woordvoerder in Binnenlands Bestuur.

Tijdelijk

Dat schuldeisers nu tijdelijk minder streng zijn, is dan ook fijn, zegt Boerebach. ‘Het biedt mensen even lucht, maar een oplossing voor de lange termijn is het natuurlijk niet. Uiteindelijk moeten we naar een bredere en structurele aanpak om te voorkomen dat mensen in de schulden komen. Bijvoorbeeld door het minimumloon en de uitkeringen te verhogen. Ook is vereenvoudiging van alle regels en toeslagen hard nodig. Aan de affaire rond de kinderopvangtoeslag hebben we gezien hoe lang en ernstig dat kan doorwerken in mensen hun leven.’