Hanan Nhass, onderzoeker en projectleider bij Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS), deed samen met collega Joline Verloove in de maanden voor de corona-uitbraak onderzoek naar hoe Marokkaans-Nederlandse ouderen hun oude dag ervaren. Welke ervaringen hebben ze met eenzaamheid? Nhass sprak uitgebreid met twaalf ouderen, zes mannen, zes vrouwen. Al een prestatie op zich omdat deze groep vanwege de taalbarrière en de onbekendheid met onderzoek lastig te bereiken is. En ze sprak met professionals die werken met deze groep, onder wie een geestelijk verzorger en een coördinator mantelzorg.

Zorgdilemma

‘Deze ouderen linken eenzaamheid aan een eventuele zorgvraag. Wie zorgt er voor mij als ik dat nodig heb? Wie kijkt er dan naar mij om? Voor hen bereik je een dieptepunt van eenzaamheid als je niemand hebt die voor je kan zorgen, niemand die naar je omkijkt.’ Nhass legt uit dat bij deze groep een ‘zorgdilemma’ speelt. ‘Ze hebben van alle groepen ouderen met een migratie-achtergrond de hoogste verwachting van hun kinderen. Ze ervaren het als een schande wanneer ze naar een verpleeghuis moeten. Een vrouw uit ons onderzoek verklaarde zelfs te moeten huilen als ze hoorde van een oudere uit de gemeenschap die door zijn/haar kinderen naar een verpleeghuis werd gebracht. Het idee is toch dat kinderen je in de steek laten. Maar aan de andere kant beseffen ze goed dat Nederland een andere samenleving is dan degene waar ze vandaan kwamen. Dat geloof minder belangrijk is en ouderen geacht worden zelfredzaam te zijn.’

God

Bouwend op hun onderzoek schetst Nhass met voorbehoud, ‘ik heb niet gekeken naar de specifieke impact van deze crisis’, enkele gevolgen voor deze groep. Ze wijst bijvoorbeeld op de rol van religie. ‘Die kan maken dat ze wat meer ontspannen tegenover het virus en de maatregelen staan. Ze geloven dat hun leven in de handen van God ligt. Ze zijn wellicht minder angstig, maken zich minder zorgen over het contact met anderen.’

Afhankelijkheid

Nhass benadrukt de ‘grotere afhankelijkheid’ van kinderen. ‘De meeste ouderen die zijn geïnterviewd, hebben weinig variatie in hun informele netwerk. Dat legt, ook nu, meer druk op de ouder-kind relatie. Mannen hadden de moskee, misschien de markt. Vrouwen gingen wandelen, boodschappen doen en misschien naar dagbesteding. Dat is nu allemaal weggevallen. En kinderen zijn voorzichtig. Ook in deze groep komt de verpleegkundige niet meer bij de moeder die hartpatiënt en diabeet is.’

Digitaal

Het contact via de digitale wereld geldt volgens Nhass voor deze mensen als ‘onbevredigend’. De basale vaardigheden zijn er vaak wel, ‘er is zo bijvoorbeeld contact met familie in het land van herkomst’, maar echte nabijheid, fysiek contact, is voor deze groep essentieel. ‘Hartstikke leuk dat er filmpjes van kleinkinderen worden doorgestuurd, maar het is slechts een substituut.’

Schroom

Het onderzoek dat Nhass samen met Verloove deed, leerde haar dat eenzaamheid een taboe is onder ouderen met een Marokkaanse achtergrond. ‘Als je vraagt hoe het gaat, is het antwoord al snel “ja, ja, gaat heel goed”. Er is enerzijds veel dankbaarheid aan God, men heeft het gevoel niet te mogen klagen: we zien bij deze groep een duidelijk taboe op ondankbaarheid. Anderzijds vinden deze ouderen het lastig om over hun gevoelens te praten, omdat ze bang zijn “de vuile was buiten te hangen”. Juist kinderen, als mantelzorger, zijn voor professionals dan een belangrijk kanaal om ouderen goed te kunnen ondersteunen.’

Neerslachtigheid

Specifieke cultuur-sensitiviteit kan ontzettend helpen, denkt Nhass. ‘Hoewel er een taboe ligt op praten over eenzaamheid, is er in de Marokkaanse taal wel het woord “el kant” dat de geïnterviewde ouderen veelvuldig gebruiken. Met dit woord wordt verveling bedoeld, maar het kan ook neerslachtigheid betekenen, geestelijke nood. Je kunt het als een voorteken van depressiviteit zien. Je krijgt gemakkelijker contact met deze ouderen als je je gevoelig toont voor hun taal, voor hun manier van uitdrukken.’

Meer weten over dit onderzoek? Het rapport verschijnt op 30 april op de website van Kennisplatform Integratie & Samenleving.