Je bent moeder en leeft van de bijstand. Eén van je kinderen doet haar eerste communie. Dat vind je belangrijk, maar je hebt geen geld voor een mooie jurk, noch voor een feest. Dan meldt zich een bekende, van een straat verderop, of je tegen betaling wellicht een wietplantage op je zolder plek wilt geven.

Criminaliteit

Het is één van de kleine verhalen uit ‘De achterkant van Nederland’. geschreven door journalist Jan Tromp en hoogleraar Pieter Tops. Ze beschrijven in het boek even kleurrijk als uitputtend hoe criminaliteit een steeds ‘normaler’ deel van de wijk wordt. Hoe in een wijk waar het buurthuis gesloten is, een sportruimte wordt geopend, gefinancierd met crimineel geld. Hoe een lid van Satudarah afspreekt met professionals dat hij wel enkele verslaafden in de straat in de gaten zal houden.

Ondermijning

Burgerkracht? Nabuurschap? Nou nee, Tromp en Tops gebruiken het woord ‘ondermijning’. In hun ogen wordt de samenleving in groeiende mate overgenomen door fout geld, door criminelen die proberen positie en status te verwerven. Tops en Tromp constateren dat wat we rechtstatelijk als criminaliteit beschouwen voor steeds meer mensen een te grote verleiding wordt. De drempel is verlaagd, crimineel gedrag meer acceptabel geworden.

Strenge instantie

Tops: ‘Wat je ook moet vaststellen, is dat de overheid in een aantal opzichten voor de mensen aan de onderkant van de samenleving een strenge instantie is geworden. Dat maakt ook dat mensen het wat minder nauw nemen.’

Volgens het CBS neemt de armoede in Nederland sinds de laatste jaren enorm toe en is armoede vaak meer dan alleen een financieel probleem. Op woensdag 11 oktober houdt Zorg+Welzijn een congres met als thema ‘Effectief inzetten op armoedebestrijding’. Pieter Tops is één van de sprekers van dit congres. Lees meer >>

Werkervaringsplek

Tops en Tromp constateren ook dat veel jongeren niet meer geïnteresseerd zijn in werken, in een gewone baan. tops: ‘Dat hoorden we op veel plekken. Ook als we met sociaal werkers spraken. Die zeggen dan tegen ons dat ze een werkervaringsplek kunnen regelen of een stage “maar die jongeren zien ons aankomen voor een paar euro per uur”. Je kunt op een “alternatieve manier” het veelvoudige  verdienen en dan krijg je er een scooter bij.’

Zelfredzaamheid

Natuurlijk bestonden deze jongeren twintig jaar geleden ook al. Maar volgens Tops zijn er sindsdien essentiële dingen veranderd. ‘Ten eerste is de dominante ideologie in de samenleving dat je goed voor jezelf moet zorgen. Die neoliberale versie van zelfredzaamheid heeft flink aan kracht gewonnen vergeleken met twintig, dertig jaar geleden. Aan de andere kant is de omvang en aantrekkelijkheid van de criminele wereld enorm toegenomen. Het is een wereld die aantrekkelijke kanten kan hebben en die sociale bescherming kan bieden die mensen elders niet vinden.’

‘Kennis en intelligentie zijn niet genoeg voor zelfredzaamheid. Om gezond te leven, je werk te behouden en je financiën op orde te houden, moet je een plan kunnen maken, in actie komen, volhouden en kunnen omgaan met verleidingen en tegenslagen.’ Lees meer >>

Eigen werkelijkheid

Tops en Tromp beschrijven in hun boek dis eigenlijk de keerzijde van mantra’s als ‘zelfredzaamheid’ en ‘burgerkracht’. Tops: ‘Je kunt denk ik vaststellen dat het ideaal van zelfredzaamheid vooral mooi is voor mensen die zich toch al weten te redden in het leven. Maar er is een grote groep voor wie dat ideaalbeeld niet haalbaar is. Een deel daarvan kiest er dan voor een eigen werkelijkheid te organiseren.’

Wijkteams

De oplossing om harde criminaliteit aan te pakken, is volgens Tops niet alleen het inzetten van meer jongerenwerkers. Sociaal werkers moeten terug de wijk in, nabij zijn en in de dagelijkse leefwereld opereren. En dat lukt niet met de huidige wijkteams. ‘Wijkteams zijn veel meer dan in het verleden met zichzelf bezig, met de onderlinge afstemming, de werkdruk. Je ziet ze worstelen. Ik zie ook dat hun aanwezigheid in lastige wijken veel minder stevig is dan ooit het geval was. Ik heb geen nostalgisch verlangen naar die tijd, maar professionals weten tegenwoordig veel minder precies wat zich afspeelt achter de voordeuren. En als er dan tegelijkertijd een alternatieve werkelijkheid is die voor veel mensen aantrekkelijk is, wordt het niet eenvoudiger.’

Modern paternalisme

Van Tops geen kwaad woord over de inzet van individuele professionals, maar hij heeft door zijn onderzoek zijn bedenkingen gekregen bij hun actuele werkwijze. Kom bij hem niet aan met het belang van de leefwereld, het ruimte geven aan eigen kracht. Schijnbaar mooie principes, maar ze worden veel te naïef gebruikt. Tops stoft liever een ander professioneel uitgangspunt af: modern paternalisme.

Ondersteunen

Tops: ‘Dat is dat je op het juiste moment ook afstand neemt van die leefwereld. Dat je kunt zien wat de beperkingen ervan zijn en welke sociale druk er kan heersen. Dat je normerend optreedt als dat moet. Ik denk dat het niet anders kan. Wij hebben te veel mensen gezien die ten onder gaan in gemeenschap. We hebben die mensen daadwerkelijk te helpen, te ondersteunen, zodat ze vanuit die gemeenschap een stapje vooruit kunnen zetten. Ze koesteren hun verbondenheid en tegelijkertijd willen ze er niet door meegezogen worden, zeker niet als dat betekent dat ze in de criminaliteit terechtkomen.’

Lees het hele artikel in het meinummer van Zorg+Welzijn >>