Tijdens een online mini masterclass van het Nederlands Genootschap voor Sociale Zekerheid (NGSZ,) op 22 oktober, reageert wethouder Carine Bloemhoff overtuigend op dit soort vragen. Marjolein ten Hoonte is directeur MVO bij Randstad, en daarnaast voorzitter van NGSZ. Zij legt tijdens de masterclass haar eigen vragen voor aan de wethouder, en een selectie uit de chat.

Klassieke bijstandsgerechtigden

Bloemhoff opent realistisch: ‘Er zullen altijd mensen zijn die graag willen werken, maar die niet aan de bak komen op de reguliere arbeidsmarkt. Wat we ook proberen voor deze klassieke bijstandsgerechtigden.’ De wethouder spreekt uit ervaring, want ze zat tussen 2010 en 2019 namens de PvdA in de gemeenteraad.

Volgens de grondwet

Behalve dat de gemeente Groningen het als maatschappelijke opdracht ziet, hebben mensen volgens de grondwet recht op fatsoenlijk werk. ‘We mogen hen niet afschepen met een uitkering. Werk biedt zoveel meer: structuur, sociale contacten en waardering via een loonstrookje.’ Ten Hoonte stelt dat het dus breder gaat dan alleen werk. Het gaat over de samenleving als geheel. ‘Maar de afgelopen decennia heeft de efficiency steeds meer de overhand gekregen.’

Onbemiddelbaar

Efficiency is op zich goed voor de economie, stelt wethouder Bloemhoff. Ze ziet echter ook dat dit tot onwenselijke gevolgen op sociaal vlak heeft geleid. ‘We zijn als samenleving de mensen vergeten die niet mee konden komen. We zijn het contact met hen verloren, omdat we ons richtten op de kansrijke uitkeringsgerechtigden. Daarom hebben we hier in Groningen nu gezegd: we accepteren gewoon dat er een groep is die onbemiddelbaar is. Voor hen organiseren we de basisbanen.’

Taken ophalen

Over de manier waarop Groningen de basisbanen organiseert, vertelt Bloemhoff: ‘We hebben taken opgehaald in de wijken. Het gaat dus niet om functies, het gaat om banen van 32 uur die zijn samengesteld uit taken die anders blijven liggen. Klussen voor zorginstellingen, in de openbare ruimte, op scholen en wijkgebouwen.’

Bedrijven betalen mee

De daadwerkelijke start van het experiment viel precies aan het begin van de eerste coronagolf. Het aantal mensen dat inmiddels aan de slag is loopt daardoor wat achter bij de beoogde veertig voor deze fase. En daarmee ook de betaling vanuit de bedrijven en instellingen waar de mensen de taken uitvoeren. Want zij betalen idealiter mee aan het prijskaartje dat aan de basisbaan hangt, voor de waarde van de uitgevoerde taken.

Uitkering naar loonstrook

De financiering hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn, stelt de wethouder. ‘De basisbaan gaat uit van het principe dat je de uitkering verloont. Maar de uitkeringsgelden mag je wettelijk gezien niet meenemen naar het loonstrookje. Dat wij dat nu wel doen, kan alleen omdat we sowieso al een groot tekort hadden op de uitkeringsgelden, de BUIG. Dat moeten we zelf bijplussen.’

Geen wettelijke restricties

Voor het deel dat de gemeente zelf bijplust, gelden geen wettelijke restricties. ‘Dat kunnen we dus vrij inzetten. We rekken de 14.000 euro van de bijstand op naar het minimumloon. En daarbovenop komen nog de begeleidingskosten. Al met al komen we voor vijftig mensen uit op zeven ton per jaar.’ Er zijn allerlei manier om dat geld terug te verdienen, zegt Bloemhoff. Een daarvan is de genoemde bijdrage die de instellingen en bedrijven betalen voor de verrichte taken.

Terugverdienmogelijkheid

Een andere optie die Bloemhoff noemt is het achterwege laten van de werkgeverslasten. ‘Want veel van deze mensen krijgen helemaal geen profijt van de lasten die worden afgedragen.’ De belangrijkste terugverdienmogelijkheid ziet ze echter aan de preventieve kant. De maatschappelijke kosten en batenanalyse die de gemeente laat doen zal dat naar verwachting aantonen.

Goede businesscase

‘Werk bespaart kosten aan de gezondheidskant’, licht ze toe. ‘Dat blijkt uit diverse landelijke onderzoeken. Alleen, die besparingen landen bij de zorgverzekeraars, dat landt niet bij de gemeenten. Daar moeten we op landelijk niveau samen over nadenken. Dan kunnen we hier een goede businesscase van maken. Berekeningen lopen uiteen van een half miljard aan kosten tot zelfs een winst van 0,4 miljard, bij 100.000 basisbanen.’

Bezuinigingsopgave

Ook al is de financiering op dit moment te regelen, het is zeer de vraag hoe duurzaam de basisbaan blijkt. Zeker met een crisis in het vooruitzicht. Maar Bloemhof vertrouwt wat dat betreft op de lessen uit de vorige crisis. ‘In 2010 kregen we met een enorme bezuinigingsopgave te maken. Een groot deel van de gesubsidieerde functies is destijds wegbezuinigd. Een deel van de mensen die toen hun baan verloren heeft, is sindsdien nooit meer aan het werk gekomen. Dat is een les: we moeten ook met deze mensen in contact blijven.’

Verschil met Melkertbaan

Maar dan nog: hoe kan voorkomen worden dat de basisbaan straks wegbezuinigd wordt, net als de Melkertbanen destijds? ‘Het is ernstig dat die afgebouwd werden. De deelnemers waren blij en de afnemers waren blij, want die banen voorzagen echt in een behoefte.’ Maar er is een belangrijk verschil met de toenmalige Melkertbanen, legt de wethouder uit. ‘Dat heeft te maken met de doorstroomdoelstelling.’

Doorstroomdoelstelling

Melkertbanen hadden oorspronkelijk geen doorstroomdoelstelling. Bloemhoff: ‘Die is er later pas op geplakt. En vervolgens is geconstateerd: heel veel mensen zijn niet doorgestroomd. Daarom werken wij in Groningen nu juist zonder doorstroomdoelstelling. Want we hebben al van alles geprobeerd met deze mensen en dat is niet gelukt. Dan is het ook niet eerlijk om van hen te verwachten dat ze doorstromen. Als je dat wel als doel zou stellen, dan kan je experiment alleen maar mislukken.’

Samengesteld takenpakket

Een ander verschil met de Melkertbanen zit hem er in dat het niet gaat om functies, maar om het samengestelde takenpakket, zoals Bloemhoff eerder ook al noemde. ‘Bij de Melkertbanen werden mensen zo waardevol voor de organisatie waar ze werkten, die wilden ze helemaal niet kwijt. Maar ze konden naderhand vergelijkbare functies nooit zelf bekostigen. Omdat risico nu te verkleinen hebben we het op deze manier, met de taken, opgelost.’

Verbeterde leefbaarheid

Je moet de winst volgens de wethouder dus niet zien in doorstroomcijfers, ‘maar in het individuele welbevinden van de werknemers en op maatschappelijk niveau in de verbeterde leefbaarheid en het gevoel van veiligheid in de wijken. En zoals gezegd in de besparing op de gezondheids- en andere maatschappelijke kosten.’ Zo bezien dringt de vraag zich op waarom er nog niet in het hele land op grote schaal basisbanen zijn? ‘Dat heeft met politieke wil te maken’, zegt de wethouder.

Ruimte in de Participatiewet

Gevolgd door een bevlogen oproep aan Den Haag: ‘We moeten op een fundamenteel andere manier kijken naar ons uitkeringsstelsel. Je kunt best berekenen hoeveel mensen onbemiddelbaar zijn. Die uitkeringen moet je sowieso betalen. Dat geld zou voor basisbanen ingezet moeten kunnen worden. Daar moet het rijk ruimte voor maken in de Participatiewet. En VWS zou moeten meedenken over hoe zij een deel kunnen bijdragen, vanuit de zorgbesparingen.’

Beeldschone colonne

Ten Hoonte bekrachtigt de oproep: ‘Vanuit NGSZ kunnen we een beeldschone colonne richting Den Haag vormen. Wat centraal geregeld moet worden: regel dat nou eens. Om decentraal mogelijk te maken dat mensen zich weer mens kunnen voelen.’