De vrijwilligster voor het busuitje van de bewoners is

ziek. Of er niet een ziekenverzorgster mee zou moeten? ‘Die grens is voor mij al

gepasseerd,’ verklaart Hanna Sijmons, hoofd activiteitenbegeleiding en

coördinator van het vrijwilligerswerk in een verpleeghuis in Nijkerk. De

afgelopen maanden is de dalende kwaliteit van de zorg in verpleeghuizen met

schokkende voorbeelden aan de kaak gesteld. In het zwartboek van het comité

‘Zorg voor iedereen’ waren de noodkreten opgetekend van werknemers in

verpleeghuizen tijdens een meldweek in januari van dit jaar. Daar overheen kwam

het rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg, waaruit bleek dat in een

op de drie verpleeghuizen geen verpleegkundige aanwezig is. Ook het stijgend

tekort aan ziekenverzorgenden eist zijn tol in de zorg aan ouderen. Verder komt

de zomer weer aan: dan zal het personeelstekort alleen maar schrijnender worden.

Zo erg zelfs dat vorig jaar partijen in de ouderenzorg een lijst van tien eisen

opstelden, die het minimum aan zorg vaststellen. Maar het is lang niet overal

kommer en kwel, benadrukt Arcares-directeur Mariëlle Rompa. ‘We praten elkaar de

put in,’ vindt ook Hanna Sijmons. Verpleeghuisdirecteur Wim Schoonhoven pleit

voor een verandering van het werkproces: ‘We kunnen de tijd om leuke dingen te

doen verdrievoudigen’.

Basiszorg

Hoe krijg je nu eindelijk meer gediplomeerde werkers het verpleeghuis

in? ‘Door het werk aantrekkelijk te maken,’ reageert Arcares-directeur Mariëlle

Rompa. Zo wil ze weerstand te bieden aan het negatieve beeld dat wordt geschetst

van het werken in verpleeghuizen. ‘Het personeelsprobleem is niet algemeen, maar

heel duidelijk regionaal bepaald: in de randstad. Maar ook in de rest van het

land bestaan gestolde beelden over hoge werkdruk. Er werken zo’n

tweehonderdduizend mensen in verpleeghuizen, en velen ervaren het werk als zeer

zinvol, waar je voor jezelf veel uit kan halen. Ik sluit m’n ogen niet voor de

problemen, daar moeten we iets aan doen. Het management van een instelling moet

kiezen voor een redelijk evenwicht tussen het personeel en het aantal cliënten.’

Daarnaast moet er volgens Mariëlle Rompa een specialistische opleiding voor

verpleegkundigen in de langdurige zorg komen. ‘De huidige HBO-V’ers gaan stage

lopen in ziekenhuizen en blijven daar hangen.’ Meer status en betere betaling

speelt volgens Rompa niet: ‘De salarisverschillen zijn gering.’

Een opnamestop is voor de Arcares-directeur een optie, als de zorg

onder het minimumniveau van de tien eerder geformuleerde eisen dreigt te komen.

Ook voor Dieke Frantzen van de Landelijke Organisatie Cliëntenraden,

mede-opsteller van de minimumeisen, is dat een reden om bedden te sluiten,

ondanks de lange wachtlijsten. ‘Maar ik vind ook dat instellingen en

cliëntenraden samen moeten bekijken op welke manier de zorg op dit moment

verbeterd kan worden. Algemeen wordt aangegeven dat er te weinig aandacht is

voor de bewoners. Wellicht kan dat ook verbeterd worden door pastors, geestelijk

verzorgenden en maatschappelijk werkers meer in te zetten.’

Menig werker in de zorg klaagt dat hij geen aandacht meer kan geven aan de

cliënt en alleen maar rondholt om basiszorg te verlenen. Volgens Hanna Sijmons

heeft dat veel te maken met attitude. ‘Je kunt ook als uitgangspunt nemen: wat

kan ik wél doen in de tijd die ik voor de cliënt heb, en niet alleen zeuren over

wat niet meer kan. Misschien kan je niet alle bewoners wassen, maar doe het wel

op de goede manier en maak dat praatje dan tijdens het wassen. Ik vind niet dat

je daarmee een lagere kwaliteit van de zorg accepteert. Je moet schipperen met

de tijd die je hebt. En tegelijkertijd met cijfers aantonen naar het management

hoe krap die tijd is. Dan kunnen beslissingen genomen worden: willen we dit nog

wel of niet.’

Wim Schoonhoven, directeur van de regio Zuidoost van enkele vestigingen

van de Verenigde Amstelhuizen in Amsterdam en omstreken, ziet zijn personeel ’s

middags gebroken naar huis gaan: ‘De ochtenden zijn spitsuren, die mensen werken

dan keihard. Dat moet ook anders kunnen, door een verandering van het

werkproces: het werk logischer indelen en meer over de dag verspreiden. En wel

zodanig dat het personeel drie keer zoveel tijd heeft als nu om leuke dingen met

de bewoners te gaan doen. Men kan veel efficiënter werken. Door bijvoorbeeld

vóór tienen alleen tijd aan de lichamelijke verzorging te besteden. Geen

telefoon opnemen, niet opruimen en ook geen technische dienst meer op de

afdelingen. Managers moeten daar strak op sturen. Zo kan je de helft van de

medewerkers inplannen voor andere activiteiten.’

Schoonhoven kampt met een groot personeelsprobleem. ‘Wij concurreren al

met het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam voor ziekenverzorgenden. Werving

is een probleem, ja. Als ik hier iemand nieuw aanstel, haal ik die bij mijn

collega weg. We moeten mensen motiveren, aanspreken op hun capaciteiten en

opleiding. Laat een verpleegkundige of verzorgende alleen de taken doen,

waarvoor hij of zij opgeleid is. We moeten leerlingen binnenhalen en werven in

gebieden buiten Amsterdam.’

Onpersoonlijk

Het relatief hoge ziekteverzuim in de zorgsector, gemiddeld 8,8

procent, speelt een belangrijke rol bij het chronische tekort aan personeel. De

werkgevers bouwen op de vorig jaar afgesloten cao Arbeid en Gezondheid, waarin

onder meer is afgesproken om het ziekteverzuim in kaart te brengen en een

onderzoek onder het personeel te houden waar de grootste knelpunten liggen. ‘We

moeten de situatie per instelling bekijken,’ vindt Mariëlle Rompa. ‘Via de

medewerkerraadplegingen in het najaar kunnen we op zoek naar de werkelijke

oorzaken van ziekteverzuim. Dan zeg ik: pak de top-drie van de problemen in de

instelling aan. Verbindt daar vervolgens de toekenning van de 0,5 procent

eindejaarsuitkering voor bijzondere prestaties aan de medewerkers aan.’

Een oorzaak aangeven voor het hoge ziekteverzuim, vindt

activiteitenbegeleidster Hanna Sijmons moeilijk. Ze constateert wel dat fusies

en schaalvergroting het werken in verpleeghuizen onpersoonlijker maakt en dat

het management en de werkvloer uit elkaar groeien. ‘Maar we praten elkaar ook de

put in, als we voortdurend bezig blijven over hoe druk het is en wat we allemaal

niet kunnen doen.’

Volgens Dieke Frantzen van de LOC is het zaak dat cliënten ook inzicht

krijgen in de kwaliteit die in verpleeghuizen wordt geleverd. ‘Zo valt er iets

te kiezen. De benchmarkgegevens die eind dit jaar vrijkomen moeten openbaar

gemaakt worden. Verder toetst de stichting Cliënt en Kwaliteit jaarlijks zo’n

150 instellingen.’ De LOC wil dat in de wet niet alleen het recht op zorg wordt

geregeld – zoals nu het geval is – maar ook het recht op kwaliteit: ‘Er zal

concreet in de wet omschreven moeten worden wat verantwoorde zorg

inhoudt.’/Caroline Stam