Eddy Marsman (55) verscheen op 28 februari 2002 voor

een intake op de Megabanenmarkt. Omdat hij sceptisch was over de markt en zijn

kansen daarbij, vertelde Marsman de intakeambtenaar dat hij iemand van een

patiëntenvereniging bij het gesprek wilde hebben. Marsman ontvangt al sinds 1987

een uitkering en is afgekeurd vanwege psychische problemen. Daarvoor had hij

uitzendbaantjes, korte contracten en studeerde hij een paar jaar. ‘Ik zit door

mijn vrijwilligerswerk goed in mijn vel, maar als ze me weer in andere

omstandigheden duwen, raak ik depri. Werken was voor mij overleven, mijn leven

was een grote grauwsluier.’

In het contactrapport schrijft de ambtenaar over Marsman: ‘Cliënt heeft een

verleden van zwerven, detentie (in India) en psychische problemen. Cliënt is in

zijn spreken niet altijd coherent en duidelijk. Hij is achterdochtig en maakt

een verwarde indruk.’ De ambtenaar ging haar bevoegdheden met zulke

quasi-psychiatrische oordelen te buiten, vindt Marsman. ‘Ze wilde het gesprek

afbreken, maar dan zou ik mijn uitkering verliezen. Ze gaf me over aan iemand

anders. Die verwees me door naar een medische keuring.’

Psycholoogje

Daarmee begon voor Marsman de bureaucratische ellende pas echt. Hij ontving

brieven omdat hij niet zou zijn verschenen op afspraken die de dienst zelf had

uitgesteld. Bij de herkeuring werd hem te verstaan gegeven dat hij vooraf zijn

handtekening moest zetten voor akkoord met het keuringsrapport. Dat weigerde

hij. ‘Dan wordt het gesprek zinloos, zeiden ze. Toen ging ik maar weer

overstag.’

In juni meldde Marsman bij de Megabanenmarkt en zijn regiokantoor dat hij

zijn vakantie had gepland. Geen probleem, schreef zijn regiokantoor terug.

‘Daarna stuurden ze me ineens een brief dat ik niet was komen opdagen voor een

heronderzoek en schortten ze mijn uitkering op. Je belt op, maar niemand is

bereikbaar. Dan lig je ’s nachts wakker.’ Toen ook dit misverstand met moeite

was rechtgezet, onderging Marsman een eindonderzoek. Deze ambtenaar trok de

keuringsuitslag alweer in twijfel en waarschuwde dat Marsman er bij de volgende

keuring over drie jaar ‘niet zo makkelijk van afkwam’. ‘De reden voor mijn

arbeidsongeschiktheid hoeft zij helemaal niet te weten, ze is geen arts.

Ambtenaren zaten steeds maar weer psycholoogje te spelen.’

Al jaren afgekeurd, ex-psychiatrisch patiënt en met zijn 55 jaar

ogenschijnlijk kansloos op de arbeidsmarkt – toch moest Eddy Marsman gewoon

verschijnen op de Megabanenmarkt in het Amsterdamse Westelijk Havengebied. Hij

was niet de enige met een psychiatrisch verleden die door de bureaucratische

mallemolen werd gehaald en bijna werd vermalen. Er ging heel wat meer mis, zegt

Jan ter Bruggen, voorzitter van de Cliëntenraad van de sociale dienst. ‘De

uitkeringen werden aan de lopende band gestopt omdat mensen kleine foutjes

maakten. Het niet juist aanleveren van de vereiste papieren was al genoeg om de

uitkering te stoppen. Cliënten zijn vaak schofterig behandeld. De consulenten

waren vaak grote botteriken, die te hooi en te gras riepen dat mensen wel konden

werken.’

De Cliëntenraad was in het jaar dat de Megabanenmarkt bestond – van

november 2001 tot september 2002 – als vertegenwoordiger van de

uitkeringsgerechtigden ter plekke met een eigen helpdesk. Dat gebeurde op

uitnodiging van Jaap van der Aa, destijds wethouder van sociale zaken en

initiatiefnemer van het project. Dagelijks behandelde de Cliëntenraad gemiddeld

drie klachten en in de loop van het jaar meer dan duizend. Ter Bruggen (69) was

al voor zijn pensioen actief FNV-lid en is door de wol geverfd in de

werkvoorziening. Hij zat eerder in het adviescollege van de NV Werk (voor

gesubsidieerde banen) en in het bestuur van Maatwerk (voor

werkervaringsprojecten).

Wantrouwen

De Megabanenmarkt moest zoveel mogelijk mensen weer aan het werk krijgen.

En passant dienden ook de bestanden van de sociale dienst, die al jaren achter

liep met heronderzoeken, te worden opgeschoond. Die verwachtingen werden niet

waargemaakt. Veertig procent van de bijna 40.000 klanten bleek

arbeidsongeschikt. Het contract met advies- en bemiddelingsbureau Boer &

Croon – goed voor tien miljoen euro – leverde veel minder banen op dan verwacht.

Maar 4100 bijstandontvangers konden aan een selectie beginnen en van hen vonden

slechts1300 een baan. Het gehele evenement, waarvoor een groot aantal tijdelijke

consulenten werd aangetrokken en regioambtenaren een spoedcursus kregen, kostte

maar liefst 70 miljoen euro. Zevenduizend uitkeringen werden stopgezet en alleen

daardoor bracht de Megabanenmarkt 73 miljoen euro op.

Volgens Ter Bruggen zat achter de markt van meet af aan het idee dat elke

uitkeringsgerechtigde de wet ’tilt’. ‘Dat wantrouwen voelde je steeds. Als je

met een verlopen paspoort kwam, werd je weggestuurd. Mensen moesten alle

bankafschriften van de laatste drie maanden meenemen. Konden ze dat niet, dan

werd de uitkering stopgezet. Daar zitten zeer schrijnende gevallen bij. Een

alleenstaande moeder met vier jonge kinderen kwam zonder uitkering te zitten. Ze

had een of ander papier niet bij zich, waardoor het niet duidelijk was of ze

gescheiden was en of ze op het opgegeven adres woonde. Toen werd de uitkering

meteen geblokkeerd. In dat soort gevallen ging ik naar Roy Mungra, de directeur

van de banenmarkt. Die deed meestal zijn best om ons te helpen.’

Ook de benadering van mensen met een detentie- of psychiatrisch verleden

was wel eens onheus, stelt Ter Bruggen. ‘Ambtenaren gaven cliënten het gevoel

dat ze werkgevers over hun detentieverleden zouden vertellen. Zo iemand werd

pijnlijk geconfronteerd met een verleden dat hij allang achter zich had

gelaten.’

Ter Bruggen vindt dat de Megabanenmarkt zich helemaal op glad ijs begaf

door zich met het medische dossier van cliënten te bemoeien. ‘Mensen die minder

valide zijn, die een langdurig afkeuringsproces achter de rug hadden, kregen een

snelle herkeuring. Een lekenambtenaar, die zich niet voorstelde als arts, sprak

kort met de cliënt en concludeerde even later dat die wel veertig procent kon

werken. Dan zei die cliënt: ‘hoe komt u daar nu bij, u bent helemaal geen arts’.

Daar ontstonden ruzies. Verschrikkelijk. Ze beklaagden zich vervolgens bij

ons.’

Volgens André Jansen, directeur van de sociale dienst, is de winst van de

Megabanenmarkt dat bijstandstrekkers de dienst niet meer als makkelijke

vermogensverstrekker zien. ‘En de regiokantoren krijgen de dossiers netjes

aangeharkt terug.’

De rijksconsulent die voor het ministerie van Sociale Zaken sinds vorig

jaar toeziet op de sociale dienst, moest de indruk krijgen dat de operatie een

succes is, denkt Ter Bruggen. ‘Dat succes lijkt nergens op. De dienst kan de

heronderzoeken die na de banenmarkt bleven liggen, nog steeds niet aan. Gisteren

kreeg ik nog een telefoontje van een vrouw van wie de uitkering in augustus werd

geblokkeerd, maar die is al weer een tijd gedeblokkeerd, zo bleek toen ik de

dienst belde. De cliënten laten ze dat niet weten.’

Ter Bruggen betwijfelt daarom of de bestanden echt zijn opgeschoond. ‘Veel

uitkeringen hebben ze weer gedeblokkeerd zonder het heronderzoek af te ronden.

Hoe kunnen die dossiers dan zijn aangeharkt? Hoe kun je dossiers op orde maken

alleen door cliënten zelf te laten zeggen hoe hun situatie is? Moet je dat niet

controleren?’

Eenzijdig

Tegenover het strakke harnas voor cliënten stond veel ruimte voor

werkgevers, constateert Ter Bruggen. ‘De Pembaregeling is een garantieregeling

voor werkgevers, zodat ze niet met extra lasten blijven zitten als een nieuwe

medewerker niet geschikt blijkt. Als die medewerker tegenvalt, geven we de

werkgever toch gewoon een andere cliënt die dat werk wel aankan?’

De directie van de sociale dienst wil niet reageren op de klachten en

kritiek van de Cliëntenraad. Ruben Mensink, medewerker van Boer & Croon die

namens de dienst het woord voert, reageert gebeten en wijst een interview

hierover af. ‘Ter Bruggen profileert zich ten koste van de Megabanenmarkt met

niet reële inzichten. Wij reageren niet op eenzijdige kritiek.’/Martin

Zuithof