Bij ervaringsdeskundigheid in armoede en sociale uitsluiting (EDASU) zijn mensen uit armoede zelf actief bij de bestrijding van armoede. Dat betekent armoedebestrijding waarin de armen zelf een rol spelen: niet langer voor hen en zonder hen, maar beleid waarin armen zelf echt centraal staan. In Vlaanderen werken ze al sinds 1999 met ervaringsdeskundigen om de armoede te doorbreken. Die methode is overgedragen naar Nederland1 en wordt hier sinds 2014 verder ontwikkeld tot een Nederlandse aanpak. Wat is nu die aanpak EDASU? En waarom werkt het?

Generatiearmoede

Op dit moment zijn er op drie plaatsen in het land lokale initiatieven EDASU: Amsterdam, Oost Groningen en Utrecht. En er is uitbreiding op komst: Eindhoven en Drenthe volgen binnenkort. Daarnaast is er een landelijk coördinatiepunt. Projectleider Jetske de Jong: ‘EDASU richt zich op mensen in generatiearmoede, bij wie armoede van generatie op generatie wordt doorgegeven. Zij slagen er niet in om hier zelf uit te komen. Zij hebben te maken met sociale uitsluiting en ervaren grote kloven tussen hen en andere mensen en instanties. In de traditionele armoedebestrijding is er geen aandacht voor de emotionele gevolgen van armoede en voor wat sociale uitsluiting met iemand doet. Simpelweg omdat de meeste mensen die in de hulp- en dienstverlening werken niet weten hoe dat voelt. Ervaringsdeskundigen juist wel.’

Dezelfde zorgen

Heidi van der Laan, ervaringsdeskundige: ‘Dit komt doordat wij non-verbaal aangeven dat wij bij hen horen. We hoeven niet eens te vertellen over ons eigen levensverhaal, dat is gewoon iets wat je voelt en ziet van elkaar. De professional heeft toch een andere uitstraling. Wij hebben dezelfde zorgen als waar de cliënt mee zit.’

Opleiding

Mensen die zelf in armoede zijn opgegroeid, worden opgeleid tot ervaringswerkers. Zij leren kritisch naar zichzelf en hun verleden te kijken. Door de opleiding leren zij zichzelf te accepteren, hun verleden te erkennen en krijgen hierdoor meer zelfvertrouwen. De drie opleidingen in Amsterdam, Utrecht en Groningen verschillen, maar bij alle drie komen drie kennisgebieden die aan bod: ervaringskennis, theoretische kennis en praktijkkennis. Bij ervaringskennis gaat het erom dat deelnemers hun eigen levensverhaal onderzoeken. Wie ben ik? Welke patronen en overlevingsstrategieën heb ik opgebouwd? Hoe kan ik de aansluiting vinden ten opzichte van anderen, hun proces en hun behoeften? Dit wordt de basis voor empowerment, met als doel dat mensen zichzelf waardevol gaan vinden en zien wat ze voor anderen kunnen betekenen. Theoretische kennis is bijvoorbeeld communicatie en maatschappijleer.

Meer weten over armoedebestrijding of de inzet van ervaringsdeskundigen? Kom dan naar de Zorg+Welzijn congressen Armoede en schulden doorgrond of Inzet van ervaringsdeskundigheid.

Duo’s

In de stages wordt vakkennis opgedaan. Ervaringsdeskundigen werken, naast hun opleiding, bijvoorbeeld bij een sociaal wijkteam of bij Lister, een organisatie die mensen met psychische problemen begeleidt, organisaties voor maatschappelijk werk of in de schuldhulpverlening. Zij werken in duo’s met professionals. Samen verbeteren zij de hulp aan cliënten door beide hun aandeel vanuit hun eigen deskundigheid te leveren. Een cliënt van een welzijnsorganisatie: ‘Ik heb veel aan de professional gehad toen er iets was voorgevallen met de gemeente en de sociale dienst. De professional heeft mij daarbij bijgestaan, maar bij al die persoonlijke dingen heeft de ervaringsdeskundige mij bijgestaan.’

Brugfunctie

EDASU is nog volop in ontwikkeling. De Jong: ‘In de organisaties waar ervaringsdeskundigen werken, kan de specifieke kennis van ervaringsdeskundigen nog veel meer benut worden. Ervaringsdeskundigen kunnen een brugfunctie vervullen tussen de leefwereld van mensen en armoede en de systeemwereld van overheid en hulpverlening. Zij kunnen de leefwereld verduidelijken voor de hulpverleners: de traditionele hulpverlening bereikt mensen in armoede immers onvoldoende, waardoor arme mensen niet geholpen worden. Ondanks grote inspanningen en het vele geld dat in armoedebestrijding wordt gestoken door instanties en gemeenten.’ Ervaringsdeskundigen hebben ook een kritische functie: zij kunnen professionals en de organisaties waarin zij werken erop attent maken dat zij beslissingen nemen die geen of weinig rekening houden met de leefwereld van mensen in armoede.

Ervaringskennis

De Jong: ‘De systeemwereld is nog te veel gebouwd op snelle oplossingen, die uitgaan van de zelfredzame burger en onvoldoende op mensen die al lang, soms al generaties lang worstelen met armoede. Die kritische functie kan alleen betekenis hebben als professionals en de organisaties waar de ervaringsdeskundigen werken open staan voor de inbreng van de ervaringskennis. En durven te luisteren en willen veranderen.’

Hulpverlenende dienstverlener

Ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting worden opgeleid tot ervaringswerker. Dat betekent een betaalde baan waarin de waarde van hun ervaringskennis wordt erkend. Ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting is een vak. Een vak dat nog volop in ontwikkeling is. Maar zeker een vak. Cybille, ervaringswerker in Utrecht: ‘Ik geef praktische hulp en coach mensen. Ik ben een hulpverlenende dienstverlener. Ik doe dit werk met mijn hart. Ik sta naast mensen, bied praktische hulp. En het werkt. Mensen die ik help, voelen zich gesteund en gehoord.’

Sociale uitsluiting doorbreken

Ervaringswerkers, mensen uit generatiearmoede, die een baan krijgen en andere mensen kunnen helpen, doorbreken de cirkel van armoede en sociale uitsluiting. Door te werken in een duo met vakdeskundigen of in een (wijk) team ontwikkelen zij zich verder als ervaringswerkers en als persoon. Professionals die met ervaringswerkers werken, in teams of in duo’s, krijgen nieuwe inzichten. Een maatschappelijk werker over haar ervaringen met het duo werken: ‘Vooraf dacht ik dat ik dicht bij de cliënt stond, maar nu zie ik dat ik ook mijn eigen vooroordelen en aannames heb.’

Ervaringsdeskundige biedt openingen

Organisaties waar ervaringsdeskundigen werken, bereiken cliënten beter en cliënten durven gemakkelijker de stap naar de dienstverlening te maken. Deze conclusies zijn gebaseerd op gegevens uit Vlaanderen en een onderzoek in Groningen. Cliënten van welzijnsorganisaties zeggen dat ze zich gesteund voelen door de ervaringsdeskundigen. Ook noemen cliënten dat ervaringsdeskundigen beter kunnen uitleggen wanneer er iets onduidelijk is voor hen en hebben zij het gevoel dat een ervaringsdeskundige ‘er altijd voor hen is’. Medewerkers van de gemeente uit het Groningse onderzoek naar Sterk uit Armoede zien de opbrengsten van de aanpak: ‘Wij merken dat bij bepaalde families, die bij ons bekend staan als families met veel problemen, nu weer openingen zijn en er gesprekken mee zijn.’ Zij denken dat het project op langere termijn geld kan besparen, omdat arme mensen gaan participeren in de samenleving en minder gebruik maken van voorzieningen.

Lees het hele artikel in Sociaal Bestek van februari/maart >>