Drie kwart van de Nederlanders, zo stellen onderzoekers van het SCP in de eerste Burgerperspectieven 2019, meent dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties toenemen. Ook maken Nederlanders zich zorgen over groeiende tegenstellingen in het land. Over de kloof tussen arm en rijk, tussen hoog en laagopgeleiden en over oplopende spanningen tussen mensen met en zonder een migratie-achtergrond. Niet voor niets dat polarisatie een urgent thema is. Zowel in onderzoek, beleid als in de praktijk, zo bleek deze week tijdens de Utrechtse Meetup Polarisatie en Vervreemding van de Academische Werkplaats Transformatie Jeugd.

Preventief

Dennis de Vries, voormalig docent van basisschool Overvecht in Utrecht en een van de sprekers bij de Meetup Polarisatie en Vervreemding, benadrukt dat er in de praktijk ontzettend veel gedaan wordt om een grotere tweedeling in de samenleving te voorkomen. ‘Zeker wanneer we naar de landen om ons heen kijken. In België en Frankrijk zijn ze jaloers op wat wij in de wijken preventief allemaal aan verbinding en sociale cohesie doen.’

Positief klimaat

Met programma’s als: De Vreedzame School, dat inmiddels op zo’n 1.000 basisscholen in Nederland wordt gebruikt, en De Vreedzame Wijk probeert de Stichting Vreedzaam polarisatieprocessen in de kiem te smoren. Het gaat over verbinden, over bruggen slaan, over ontmoeten. ‘Over een gedeeld positief klimaat, over het omgaan met diversiteit en dat alles vanuit een gedeeld pedagogisch kader’, licht De Vries doe. Hij is sinds begin dit jaar directeur van de Stichting Vreedzaam.

Bridging

De Vries zet uiteen hoe in Utrecht twee basisscholen uit Tuindorp en uit het naastgelegen Overvecht een paar jaar terug met een structurele uitwisseling zijn gestart. Juist om een brug te slaan tussen de twee wijken, tussen twee werelden bijna. ‘Beide scholen zijn bepaald geen afspiegeling van de samenleving te noemen. Het onderwijs in Nederland is steeds meer gesegregeerd naar opleiding, naar inkomen. Gelukkig trof ik een leerkracht in Tuindorp die zich hier ook zorgen over maakte. Willen we een verschil maken, dan moeten we niet alleen aan bonding op de eigen school en in de wijk doen, maar ook juist aan bridging. We zijn per slot van rekening allemaal inwoners van deze stad, we zijn allemaal Utrechters.’

Brieven

Contacten werden gelegd, leerlingen begonnen met elkaar brieven te schrijven om daarna elkaar op school te bezoeken en samen lessen te volgen. ‘Het was helder voor ons dat het geen eenmalig project moest zijn. Dat haalt niets uit. Nee, wil je het verschil maken, dan moeten deze contacten structureel van groep één tot en met acht gaan.’ Allesbehalve eenvoudig, stelt De Vries, ‘Los van alle praktische zaken die we moesten regelen, vroegen sommige ouders zich af ook waar dit goed voor was. En we moesten op beide scholen ook de leerkrachtenteams mee krijgen.’ Belangrijkste uitgangspunten van de uitwisseling zijn het gemeenschappelijke doel, de gelijke status van de leerlingen en het voortdurend weerleggen van stereotypen.  Maar met resultaat. ‘Er gebeurde echt iets.’

Ouders

Ook de ouders werden bij de uitwisseling betrokken. Voor de vaders van de beide scholen werden bijvoorbeeld gezamenlijke activiteiten georganiseerd. De uitwisseling is inmiddels een vast onderdeel geworden van het onderwijsprogramma van de twee scholen. De Stichting Vreedzaam werkt nu aan een nieuw groter programma waarbij ook basisscholen uit verschillende wijken in Utrecht aan elkaar worden gekoppeld, om zo ook daar uitwisseling tot stand te brengen.

Tegenstellingen

‘Ik ben ervan overtuigd dat we alleen met dit soort kleine stappen polarisatie kunnen voorkomen. Niet eenvoudig, wel nodig. Het gaat meestal niet alleen om de kinderen, daar zijn we wel achter. Kinderen denken lang niet altijd in verschillen, ze hebben vaak meer oog voor de overeenkomsten. Nee, het zit ook in onszelf. In ons als volwassenen, als professionals. In onszelf als ouder. We zien vaak dat onze programma’s net zo belangrijk zijn voor professionals en ouders als voor de kinderen.’

Bewust

Volgens De Vries zijn ook gemeenten zich meer dan voorheen bewust van de gevolgen van de segregatie van het onderwijs. ‘Voorheen leek het vooral een gegeven, nu wordt er meer nagedacht over hoe ze dit proces kunnen beïnvloeden. Amsterdam is daar al druk mee bezig en ook in Utrecht wordt hier over gesproken.’ Het is volgens hem ook vaak de taal die tegenstellingen in samenleving op scherp zet.‘ We moeten ons als professionals daar echt bewust van zijn. Hoe gemakkelijk wordt er niet wordt gesproken in termen van witte en zwarte scholen?’