Dé ervaringsdeskundige bestaat niet. Er zijn ervaringsdeskundige maatjes, cliëntondersteuners en FACT-medewerkers. Ongeschoold of met een beroepsopleiding. Soms is een ervaringsdeskundige een betaalde professional, soms een vrijwilliger die zich inzet voor zijn eigen dagbesteding en empowerment. Al deze ervaringsdeskundigen verzetten zinvol werk, maar dat werk is niet met elkaar te vergelijken. Taken, rollen en niveaus verschillen enorm, evenals de competenties van de uitvoerenden. De onderlinge verschillen zijn te groot om iedereen simpelweg ‘ervaringsdeskundige’ te noemen.

Minder schaamte

Ervaringsdeskundigheid inzetten kan heel eenvoudig zijn. Bij een kop koffie met de buurvrouw praat je sneller over de stapel onbetaalde rekeningen of over je depressie als zij daar zelf ook ervaring mee heeft. Er is minder schaamte en meer onderling begrip. Dit principe is ook bruikbaar bij vrijwilligersfuncties in het sociale domein. Ervaringsdeskundigen werken tegen een vrijwilligersvergoeding als maatjes, gastvrouwen of begeleider. Ook lotgenotengroepen zijn een laagdrempelige werkwijze. Ervaringsdeskundigen kunnen na een tweedaagse training zelfstandig zo’n groep opzetten en begeleiden.

Alternatief therapeut

Ervaringsdeskundigen helpen graag anderen vanuit de behandeling of methode waar ze zelf het meeste baat bij hebben gehad. Velen starten dan een eigen praktijk als coach of alternatief therapeut. Omdat dit vaak buiten de reguliere zorg valt, is het voor cliënten niet altijd mogelijk om de kosten vergoed te krijgen. Toch komen veel mensen bij deze ervaringsdeskundige therapeuten terecht in de zoektocht naar genezing of meer grip op het eigen leven.

Wijkteams

Er is steeds meer aandacht voor ervaringsdeskundige medewerkers in sociale wijkteams, ook wel ervaringswerkers genoemd. Zij werken aan individuele en collectieve ondersteuning, zetten herstelgroepen op en functioneren als rolmodel. Voor dit werkgebied vindt momenteel veel onderzoek en een professionalisering plaats.

Beleid maken

Een heel andere manier om ervaringsdeskundigheid in te zetten is door het geven van voorlichting. Ervaringsdeskundigen die hun levensverhaal vertellen en hier inhoudelijk over in  gesprek kunnen gaan, maken indruk. Het is een krachtig instrument om samen met hen themabijeenkomsten te organiseren voor bewoners. Ook bij belangenbehartiging en het opzetten van beleid is de praktijkkennis van ervaringsdeskundigen een zinvolle toevoeging. Daarom is elke gemeente verplicht om ervaringsdeskundigen te betrekken bij het opstellen van inclusiebeleid.

Meerwaarde ervaringsdeskundigheid

Sociale professionals die inzicht hebben in de meerwaarde van ervaringsdeskundigheid, zullen de beste resultaten bereiken door samen te werken met ervaringsdeskundigen. Hierbij geldt dat het belangrijk is om bewust te kiezen. Van een ongeschoold vrijwilliger kan niet hetzelfde verwacht worden als van een professional. En omgekeerd. Een beroepsopleiding tot ervaringsdeskundige begeleider heeft weinig waarde voor ervaringsdeskundigen in de belangenbehartiging. Door de verschillende rollen van ervaringsdeskundigen uit elkaar te houden, kunnen mensen terecht komen op een plek die bij hen past.

Duidelijkheid tussen functies

De snelste manier om duidelijkheid te scheppen tussen functies voor ervaringsdeskundigen, is door taalkundig onderscheid te gaan maken. Het gebruik van het containerbegrip ‘de ervaringsdeskundige’ is niet meer van deze tijd. Het woord heeft meerdere betekenissen. Iedereen die ergens ervaring in heeft, is ervaringsdeskundige. De laatste jaren zijn hierop aanvullingen gekomen, waaronder de visie dat je pas ervaringsdeskundig bent na het volgen van een specifieke beroepsopleiding. Het komt nu voor dat ‘geschoolde ervaringsdeskundige’ zeggen dat anderen zich niet ervaringsdeskundig mogen noemen. Ze geven daarmee indirect de boodschap af dat de ervaring van de ander minder waard is.

Vrijwilliger

Een tweede reden om de naam ‘ervaringsdeskundige’ niet meer te pas en te onpas te gebruiken is dat het woord niets zegt over het werk dat iemand doet. Komt zo’n ervaringsdeskundige voorlichting geven, mensen ondersteunen of zit hij in de cliëntenraad? Wat voor ervaring heeft iemand, wat voor soort werk doet hij/zij en op welk werkniveau? Het woord ‘ervaringsdeskundige’ wordt overal voor gebruikt. Er werken nu bijvoorbeeld ‘ervaringsdeskundigen’ in functies waarvan dezelfde mensen eerder ‘vrijwilliger’ heetten.

Bijvoeglijk

Er is een eenvoudige oplossing om de duidelijkheid terug te krijgen.  De naam ‘ervaringsdeskundige’ moet geen zelfstandige omschrijving zijn, maar een bijvoeglijk naamwoord. Bij het Landelijke Netwerk van Ervaringsdeskundigen, de Veerkracht Centrale, zien we een opmars van deze benaming. Onder onze deelnemers zijn ervaringsdeskundige coaches, ervaringsdeskundige gespreksbegeleiders, ervaringsdeskundige belangenbehartigers en ervaringsdeskundige trainers. De naam maakt duidelijk welke rol iemand heeft en wat er van iemand verwacht kan worden. Het bijvoeglijk naamwoord benoemt de toegevoegde waarde. Deze benaming dekt de lading beter dan de algemene term ‘ervaringsdeskundige’. Tenslotte is het inzetten van ervaringsdeskundigheid alleen een middel en nooit een doel op zich.

Spraakverwarring

Een andere functienaam voor ervaringsdeskundigen, dwingt iedereen om de rol en functie goed te beschrijven. Als dat niet gebeurt, zal er spraakverwarring blijven bestaan omdat niet duidelijk is wat er precies onder ‘de ervaringsdeskundige’ wordt verstaan.

Opinieartikel van Trudy Jansen, directeur Veerkrachtcentrale
Landelijk Netwerk Ervaringsdeskundigen