‘Ja, we hebben een civil society, een betrokken samenleving,’ zegt Marleen
de Pater (CDA) beslist. ‘Vroeger hielp men elkaar in buurt- en familierelaties
en kende men elkaar. Nu zie je een verschuiving naar verbanden waar min of meer
toevallig burgers bij elkaar komen die iets voor elkaar willen doen. HomeStart
vind ik een goed voorbeeld: getrainde vrijwilligers helpen ouders die problemen
hebben met de opvoeding van hun kinderen. Zoals je dat vroeger in familieverband
deed.’
Hapklare brokkenOok Arie Slob (CU) ziet wel dat burgers
een bijdrage willen leveren aan de samenleving, maar denkt dat die betrokkenheid
sterk onder druk staat. ‘Mensen willen nog wel in hapklare brokken een bijdrage
leveren, maar hebben minder tijd omdat iedereen de druk voelt om betaalde arbeid
te verrichten. En om de vergrijzing betaalbaar te houden, neemt die druk op
arbeidsparticipatie alleen maar toe.’
Groot beroep
Slob en De Pater betrekken hun stellingen in een debat
dat hoog op de politieke agenda staat: de actieve burger en zijn bijdrage aan de
verantwoordelijke samenleving (de ‘civil society’). De nieuwe Wet
maatschappelijke ondersteuning doet een groot beroep op de inzet van actieve
burgers.
Ook rapporten als “Sociale veiligheid organiseren” en “Vertrouwen in de
buurt” bevatten pleidooien voor actief burgerschap. Buurtbewoners dienen zich
samen met de politie, welzijnswerk en woningcorporaties in te zetten voor de
leefbaarheid en veiligheid in hun buurt, zo bepleiten zowel de Raad voor
Maatschappelijke Ontwikkeling als de Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid.
Nieuwe burgerIn het project “Welzijn versterkt
Burgerschap” werden meer dan veertig projecten rond actief burgerschap
geanalyseerd. Uit die analyses komt een nieuwe burger naar voren, die zich
onderscheidt van de traditionele vrijwilliger die in de buurthuizen achter de
bar staat. Moderne vrijwilligers zoeken meer uitdaging en verantwoordelijkheid,
willen leerervaringen opdoen en verbinden zich meestal voor een beperkte periode
aan een bepaald soort vrijwilligerswerk. Ze verlangen en krijgen goede
ondersteuning. Maar hun motivatie beperkt zich niet tot direct persoonlijk
voordeel, ze willen ook echt iets doen voor anderen.
Christelijke kringenBestaat de civil society, de betrokken
samenleving van actieve burgers, eigenlijk wel? Wat moeten de overheid en
maatschappelijke instellingen doen om die burgers
te ondersteunen? Die vragen
vormden de aanleiding voor een debat van de kamerleden De Pater, Slob, Verbeet
en Azough met Els Berman (vrijwilligerskoepel NOV), Daniël Kruithof (VNG),
Crista Vonkeman (DISCK Rotterdam en Vereniging Directeuren Welzijnsorganisaties)
en Inge Roetman (CMOnet). Speelt de verantwoordelijke samenleving zich
eigenlijk niet vooral af op het platteland en in christelijke kringen? ‘O
nee, ook binnen de sociaal-democratie bestaat een traditie om iets voor elkaar
te doen,’ reageert Gerdi Verbeet. Zij wijst op de actieve steun van de
Amsterdamse PvdA voor de stichting Present, die vanuit een christelijke visie
vrijwillige dienstverlening tussen burgers organiseert. ‘We willen ook dat
mensen die vrijwilligerswerk doen of organiseren een ‘opkontje’ krijgen.’
Vrijwilligerswerk door moslimsNaïma Azough benadrukt
dat vrijwilligerswerk ook voor moslims de gewoonste zaak van de wereld is. ‘Moet
je eens kijken wat er allemaal vanuit de moskeeën gebeurt. Maar kijk ook naar de
vrouwenorganisatie Al Nisa, die hulp biedt aan moslimvrouwen en hun
kinderen.’Verbeet kent ‘ontzettend veel’ nuttige kleinschalige initiatieven.
Ze was bijvoorbeeld onder de indruk van de Hallo Buuf!-acties van Astrid Kuiper,
die met een clubje medestanders, buurtbewoners begroette en op de koffie
uitnodigde. Verbeet wijst ook op de vele mentor- en maatjesprojecten voor
jongeren die op steeds meer plekken in het land van de grond komen.
Er zijn ook actieve burgers die de overheid wantrouwen. ‘Wij vragen ons
regelmatig af of de overheid de civil society niet gebruikt om haar eigen falen
op te vangen,’ zei onlangs iemand van een armoedeproject van de Raad van
Kerken.
VoedselbankenMarleen De Pater is daarover verbaasd.
‘Ik ben ook lang actief geweest in de kerk. Wij hadden juist moeite met het feit
dat de gemeente allerlei dingen ging overnemen die wij dachten zelf goed te
doen, zoals maatschappelijk werk en financiële ondersteuning.’ Gerdi Verbeet
heeft wel begrip voor de reactie van de Raad van Kerken. ‘Want met goede werken
versluier je de gevolgen van het beleid. Voedselbanken zijn geweldige
initiatieven, maar dat ze nodig zijn is treurig.’
Kerntaken
Zowel Verbeet als Azough benadrukken dat het geen goede zaak is als burgers
afhankelijk zijn van kerkelijke initiatieven. ‘Bij moskeeën schieten
inburgeringscursussen en huiswerkbegeleiding als paddenstoelen uit de grond’,
meent Naïma Azough. ‘Maar als je als vrijzinnige burger de hulp niet via de kerk
wilt, moet je ook andere mogelijkheden hebben. Hier gaat het om de kerntaken van
de overheid.’
DekmantelDe landelijke overheid voert nu nieuwe
stimuleringsregelingen uit, zoals de subsidie voor het vrijwilligersnetwerk van
Present. Tegelijk hebben veel gemeenten de afgelopen jaren fors op het
welzijnswerk bezuinigd. Ook landelijke maatregelen als het beëindigen van de
regelingen voor gesubsidieerde banen hakten er bij veel welzijnsorganisaties
fors in.
‘Actief burgerschap mag geen dekmantel zijn voor een terugtredende overheid
en uitholling van de verzorgingsstaat, maar vraagt investering in publieke
dienstverlening’, meent de Vlaamse socioloog Jan Steyaert. Arie Slob
is het met die stelling eens. ‘Als overheid kun je niet eerst burgers op hun
verantwoordelijkheid aanspreken en je er vervolgens niet meer mee bemoeien. Als
je er zwaar op inzet dat iedereen de arbeidsmarkt op moet en aan de andere kant
ook nog verwacht dat iedereen een bijdrage levert aan de ‘civil society’, dan
kom je in een onmogelijke spagaat. Dat zijn twee tegengestelde bewegingen in het
kabinet van Balkenende.’
RoofbouwCDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie zijn
alle vier voorstanders van maatschappelijke stages voor scholieren en de
aanwezige parlementariërs zijn er van overtuigd dat het volgende kabinet dit
gaat regelen. Els Berman (NOV) waarschuwt dat de politiek roofbouw pleegt op
organisaties die stagiaires moeten begeleiden. ‘De scholen krijgen geld om
stages te regelen maar voor de begeleiding is nauwelijks aandacht.’
Welzijnsorganisaties kunnen die stages goed organiseren, stelt Christa Vonkeman
(Verdiwel).
Maar veel gemeenten bezuinigen juist op welzijnswerk.
Fiscale prikkels
Wat kunnen gemeenten doen om vrijwilligerswerk te organiseren? Arie Slob
vindt dat de landelijke overheid bijvoorbeeld via fiscale maatregelen prikkels
in kan bouwen om vrijwilligerswerk te stimuleren. ‘In de Kamer hebben wij
voorgesteld om studenten die vrijwilligerswerk doen, aftrek van collegegeld te
geven. Helaas is dat voorstel afgeschoten.’De WMO biedt ‘gouden kansen’ om
met op maat gesneden maatregelen actief burgerschap te bevorderen, denkt Slob.
‘Niet als excuus voor bezuinigingen in de welzijnssector. Wat dat betreft zijn
gemeentes wel wakker geworden.’
Slecht imagoGerdi Verbeet ziet nog wel een probleem in
het volgens haar slechte imago van het welzijnswerk. ‘Praten met burgers is bij
veel politici geen reflex. Dat moeten ze nu met de WMO echt gaan doen en dat
moeten we ook regelen. Maar het welzijnswerk heeft nog een slecht imago. Het
heeft iets van: er wordt veel gekletst, maar je weet nooit wat het oplevert. Er
zouden criteria uitgewerkt moeten worden, die aangeven wat het welzijnswerk
oplevert.’
Klaar voor de WMO
Is het welzijnswerk klaar voor de WMO? ‘Bijna,’ zegt Christa Vonkeman. ‘Wij
kunnen mensen activeren. Maar dan moet wel duidelijker geformuleerd worden hoe
we mensen kunnen ondersteunen om vorm te geven aan de samenleving. En dan moet
de WMO niet meer alleen over de zorg gaan, maar juist over het stimuleren van
burgers om mee te doen.’De overheid moet ook stoppen met het ‘georganiseerde
wantrouwen’ tegenover burgers en instellingen, vindt Naïma Azough. ‘Burgers die
zich in willen zetten voor hun omgeving worden geconfronteerd met allerlei
bureaucratische procedures binnen organisaties, met formulieren, vergaderingen,
notulen en agenda’s. Veel mensen – jongeren, allochtonen, ouderen – moeten daar
niets van hebben.’
ValkuilOok Marleen de Pater ziet dit
overheidswantrouwen met lede ogen aan: ‘We organiseren zo onze eigen valkuil.
Als we overheidstaken overdragen naar de gemeenten, moeten die ook de ruimte
krijgen om zelfstandig met instellingen en middelen aan het werk te gaan.
Vervolgens zitten we in Den Haag met argusogen te kijken hoe ze die centen
uitgeven en willen we steeds dat ze daar even verantwoording over afleggen. Ik
weet niet hoe je dat moet doorbreken.’
In ‘Welzijn versterkt Burgerschap’ werken NIZW, MOgroep, CMOnet,
LCGW, Civiq, Verdiwel, VNG en IPO samen. De komende maanden vinden verschillende
regionale conferenties plaats rond het ‘Actief Burgerschap. De rol van de
overheid en het welzijnswerk nader belicht.’ Zie voor data:
href=”http://www.welzijnversterkt.nl”>www.welzijnversterkt.nl.
Het samenwerkingsverband verzorgt ook enkele programmaonderdelen op het
WMO-congres ‘Delen in verandering’ dat het ministerie van VWS op 31 januari
organiseert in de Ahoyhal in Rotterdam. Ook daarover is meer informatie te
vinden op de website
href=”http://www.welzijnversterkt.nl”>www.welzijnversterkt.nl.
Lees ook:
portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/tsge_portlet_zw_search_actionOverride/___2Fportlets___2Fts___2Fge___2Fsearch1___2Fcontent___2FgoToResult/_windowLabel/tsge_portlet_zw_search/tsge_portlet_zw_searchchannelId/5601/tsge_portlet_zw_searchitemId/67224/_desktopLabel/zorgwelzijn/_pageLabel/tgse_page_search_results/index.html”>Balkenende:
‘Overheid moet beter naar burger luisteren’ (2 november
2006);
portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/tsge_portlet_zw_search_actionOverride/___2Fportlets___2Fts___2Fge___2Fsearch1___2Fcontent___2FgoToResult/_windowLabel/tsge_portlet_zw_search/tsge_portlet_zw_searchchannelId/5601/tsge_portlet_zw_searchitemId/65297/_desktopLabel/zorgwelzijn/_pageLabel/tgse_page_search_results/index.html”
target=_blank>Haagse wethouder: Integratie is uit, burgerschap is
in (26 september
2006);
portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/tsge_portlet_zw_search_actionOverride/___2Fportlets___2Fts___2Fge___2Fsearch1___2Fcontent___2FgoToResult/_windowLabel/tsge_portlet_zw_search/tsge_portlet_zw_searchchannelId/20105/tsge_portlet_zw_searchitemId/64091/_desktopLabel/zorgwelzijn/_pageLabel/tgse_page_search_results/index.html”
target=_blank>Van der Hoeven wil burgerschap in onderwijswetten (28 maart
2006)
Meer weten? Lees dan ook de
portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/_pageLabel/tsge_page_nieuwsbrief/_desktopLabel/zorgwelzijn/index.html”>gratis
Zorg + Welzijn Nieuwsbrief. Daarvoor kunt u zich
portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/_pageLabel/tsge_page_nieuwsbrief/_desktopLabel/zorgwelzijn/index.html”>hier
aanmelden.
href=”http://vedm.net/click2?l=YVXAU&m=ID3f&s=tbaxDU” target=_blank
name=Nieuwsbrief>Door hier te klikken leest u de laatste
editie
