Slechts twee korte gesprekken tussen het in Zuid-Holland gevestigde Delta Psychiatrisch Ziekenhuis en Bouman Verslavingszorg waren genoeg om te besluiten te fuseren. September 2002 kondigden directeuren Sjef Czyzewski (Bouman) en Eddy Schuyer (Delta) de fusie aan. Op 1 mei dit jaar was die daadwerkelijk een feit.De fusie leidde een nieuwe ontwikkeling in, waarbij verslavingszorg en psychiatrie onder één dak komen.Sjef Czyzewski: ‘Er was een wederzijdse behoefte aan kennis en een brede belangstelling voor elkaars kunnen. We werkten al samen in een kliniek voor dubbele diagnosepatiënten, die te maken hebben met zowel een verslaving als psychiatrische problemen. We besloten onze kennis te bundelen op alle terreinen. Niet om groter of belangrijker te worden, wat ons wel eens verweten is, maar puur om de inhoudelijke vernieuwing.’

‘Verslaving wordt vaak gezien als een gedragsprobleem. Deze opvatting veranderde bij ons zo’n drie jaar geleden. Een deel van de drugs- of alcoholverslaafden heeft baat bij gedragstherapie. Maar bij een groot percentage van onze patiënten – en dan heb ik het met name over de onderkant van de patiëntenpopulatie, de overlastgevers – werkt gedragstherapie niet en zie je echt forse psychiatrische problemen verweven met de verslaving. We dachten een tijd geleden dat we dé methode hadden gevonden: als je dakloze verslaafden maar een huis geeft, gaan ze vanzelf een beter leven leiden, minder gebruiken, en wellicht met hun verslaving stoppen. Ze gaven immers aan dat dit hun grootste wens was. Na drie weken stonden ze weer op straat. Hun leven was weer één grote puinhoop. We zagen dat onze insteek fout was, maar waarom?

‘We trokken een nieuwe directeur zorg aan, psychiater Ben van de Wetering. Hij onderzocht waarom mensen onder goede condities toch terugvallen in het oude gedrag. Een zoektocht naar antwoorden begon. Hij verdiepte zich in de wetenschappelijke literatuur en vond een antwoord in genetisch bepaalde factoren; drugs- en alcoholverslaving is een hersenziekte, een psychiatrische stoornis. Daarom hoort verslavingszorg thuis in de algemene psychiatrie. De schotten moeten er tussen uit. Om daadwerkelijk iets aan het probleem te doen, moet je het terrein van zorg verbreden.

‘De zorg aan patiënten met een co-morbiditeit – in de volksmond dubbele diagnose genoemd – is ernstig tekort geschoten. Aan angststoornissen, manische depressiviteit en psychoses werd in het verleden weinig gedaan. Het heen en weer sturen van patiënten was gebruikelijk. De psychiatrie wilde deze patiënten pas opnemen als ze clean waren en de verslavingszorg kon niks doen omdat er geen kennis was van deze stoornissen. Het gelijktijdig aanpakken van verschillende problemen kon niet en kan nog steeds vaak niet bij instellingen voor verslavingszorg, die zich niet richten de psychiatrische stoornissen.’

Weestand

‘We zijn nu een half jaar gefuseerd, maar het integratieproces zal jaren duren. We hebben ons de afgelopen tijd vooral gefocust op de integratie van de bedrijfsvoering en de financiële administratie. Dit moet je op orde hebben voor je daadwerkelijk gezamenlijk zorg gaat bieden. Nu zijn we bezig met de vorming van een centrale serviceafdeling die het bestuur en de zorg ondersteunt. Het bestuur zal binnenkort verhuizen naar het hoofdkantoor in Poortugaal, maar de huidige zorglocaties van Delta en Bouman blijven bestaan en veel taken zullen ook gescheiden blijven. We stemmen alleen de zorg af waar dat nodig is. Je kunt namelijk niet alle soorten patiënten bij elkaar zetten. We gaan ons eerst richten op een gezamenlijke voordeur. Een helder entree zorgt voor duidelijkheid voor verwijzers en patiënten. Bovendien zullen we gelijktijdig zowel de verslaving als de psychiatrische problemen aanpakken. De komende tijd zal de nadruk liggen op de crisishulp, om escalatie van ziekte te voorkomen. Hiervoor hebben we meer mensen op straat nodig en voldoende plek in voorzieningen. Ook willen we gezamenlijk nieuwe behandelingen starten voor gecombineerde stoornissen.’

‘Een groot deel van de sector heeft weerstand tegen onze visie. Veel collega’s denken nog steeds dat verslaving slechts een gedragsprobleem is dat je met gedragstherapie kunt verhelpen. Zij zeggen dat verslavingszorg onderdeel is van de gezondheidszorg, maar het merendeel van de werknemers in de verslavingszorg is maatschappelijk werker. Dat zijn steunpilaren voor de begeleiding, maar zij zijn niet bevoegd om te oordelen over psychiatrische ziektebeelden. Bij een intake moeten patiënten vragenlijsten invullen en pas als de maatschappelijk werker iets niet vertrouwt wordt de dokter erbij gehaald. De huidige werkwijze in de verslavingszorg is zo gegroeid door de verschillende financieringsstromen. Met name de gemeente heeft hierin een groot aandeel. Veel geld betalen zij niet, zodat het aanstellen van psychiaters moeilijk is.’

‘Psychiater Van der Wetering heeft door het omspitten van wetenschappelijke artikelen een bepaalde visie op verslavingszorg geformuleerd. Niet-medici kunnen dit maar ten dele doorgronden. Hierdoor ontwikkelt de sector zich niet in deze richting. Dat is jammer. Er wordt zo geen kennis geïmporteerd, terwijl genoeg onderzoek is op dit gebied. Er zou eigenlijk een soort vertaling moeten komen van dit soort wetenschappelijk artikelen, zodat iedereen leert welke rol een hersenziekte kan spelen bij een verslaving. Nu komt er kritiek van mensen die er eigenlijk geen verstand van hebben. Een belangenbehartiger vertelde laatst tijdens een hoorzitting dat het stigmatiserend is dat ik verkondig dat negentig procent van de verslaafde prostituees op de tippelzone Keileweg in Rotterdam een psychiatrische stoornis heeft. Tja, als je er niet voor geleerd hebt, moet je je mond houden. Alsof ik voor mijn lol maar wat roep.’

Weglopen

‘We hebben een vrouwelijke psychiater, Gerlinde Hauptmann, uit Duitsland gehaald om met onze verslaafde prostituees te werken. Ze heeft inmiddels honderd vrouwen onderzocht en haar voorlopig conclusie is dat zelfs meer dan negentig procent psychiatrische stoornissen heeft. Ze heeft veel ervaring met deze vrouwen en weet tot ze door te dringen. Veel hulpverleners zeggen dat een groot deel van de prostituees bewust voor het werk kiest en niet iets anders wil. Hauptmann vraagt door en komt er uiteindelijk achter dat ze wel een ander leven zouden willen leiden. Daar kun je niet voor weglopen. We hebben 25 bedden voor deze vrouwen en die willen we in de toekomst uitbreiden. Ook willen we woningen regelen waar ze onder permanent toezicht veilig en rustig kunnen wonen.

‘Met de sluiting van de Keileweg zal er veel veranderen. In de media is gesuggereerd dat ik alle vrouwen gedwongen wil opnemen. Dat is natuurlijk veel te kort door de bocht. Zolang vrouwen zelfstandig keuzes kunnen maken, alleen dingen doen die ze willen, ga ik me er niet mee bemoeien. Maar als vrouwen zich niet kunnen verweren – kijk alleen maar eens naar het aantal prostituees dat onder dwang seks heeft zonder voorbehoedsmiddel – en gevaar lopen, moet je ze tegen zichzelf in bescherming nemen. Hauptmann probeert ze hiervan te overtuigen. Maar dwang is natuurlijk alleen in uitzonderingsgevallen een mogelijkheid.

‘In de stad Rotterdam is het momenteel behoorlijk chaotisch. Door de aangekondigde sluiting van de Keileweg en het vertrek van de “huisdealer” in de Pauluskerk is er veel onrust. Zowel de tippelzone als de Pauluskerk waren schuilplekken voor de zwaar verslaafde Rotterdammers, ze leefden er in de schemer. Nu is ineens het licht aangegaan door strenge controles en zijn ze hun veilige plek kwijt. Hierdoor raken we mensen kwijt. Begrijp me goed; ik ben absoluut een voorstander van de sluiting van de Keileweg, maar je moet bij dit soort beslissingen vooraf voorzieningen klaar hebben. Nu is eerst chaos geschept, zonder te bedenken hoe het verder moet. Voor een deel van de verslaafden ben je dan te laat.’