Collectief en preventief werken houdt in dat sociale wijkteams op zoek gaan naar collectieve oplossingen voor veelvoorkomende problemen in de wijk, die zoveel mogelijk aansluiten op initiatieven die er al zijn in een buurt of wijk en faciliteren wat er ontbreekt. Dat gaat niet alleen om het aanbieden van collectieve oplossingen voor individuele hulpvragen. Een collectieve aanpak is juist ook gericht op bescherming en stabilisering in de wijk en het voorkomen van bepaalde problematiek.

‘Het gaat dus niet om een sporadisch buurtfeestje, maar om het faciliteren en ondersteunen van structurele activiteiten waarmee meerdere mensen tegelijkertijd geholpen worden. Voor, door en met inwoners’, zegt Silke van Arum, senior onderzoeker Effectiviteit bij Movisie. ‘In een wijk waar veel gezinnen in armoede leven en problematische schulden hebben, kun je bijvoorbeeld denken aan de inzet van budgetmaatjes of voorlichting voor jongeren over geldzaken.’

Vrijblijvend en laagdrempelig

Een goed voorbeeld van zo’n preventieve en collectieve aanpak is het Geheugenhuis in Huizen. Het initiatief is een ontmoetingsplek voor en door mensen met (beginnende) dementie en hun mantelzorgers. Het Geheugenhuis vindt wekelijks plaats in een wijkcentrum, waar geïnteresseerden vrijblijvend en laagdrempelig terecht kunnen. Bijvoorbeeld om mee te doen aan activiteiten, zelf activiteiten te organiseren of verhalen uit te wisselen met lotgenoten.

De kracht van collectief werken

Dergelijke projecten bieden veel meerwaarde, zegt Van Arum: ‘Collectieve initiatieven bieden structuur in iemands leven, zorgen voor steun (van lotgenoten) en geven mensen het gevoel dat ze meedoen in de maatschappij. Ze kunnen daarnaast voor meer zelfwaarde zorgen; je neemt immers niet alleen deel, maar werkt ook mee aan het initiatief. Daardoor ervaar je dat je ertoe doet.’

Soms heeft individuele hulp natuurlijk de voorkeur, maar het is niet altijd nodig. ‘Je kan tienermoeders uiteraard helpen door 1-op-1 gesprekken met ze te voeren. Maar het is wellicht veel waardevoller als ze ervaringen met lotgenoten kunnen uitwisselen en elkaars verhalen horen. Daardoor ervaren ze dat ze er niet alleen voor staan. Gedeelde smart is halve smart.’

Inzetten op collectieve aanpak sociale wijkteams

Ondanks bovenstaande voordelen lukt het sociale wijkteams vaak niet om collectief en preventief te werk te gaan. Dat is eigenlijk best gek. Toen wijkteams in het leven werden geroepen, was dat namelijk wel de ambitie. ‘Het oorspronkelijke doel van wijkteams was om problemen in de wijk vroegtijdig te signaleren en passende, laagdrempelige ondersteuning te bieden’, aldus van Arum. ‘Om dat te doen, moesten wijkteams onderdeel worden van de sociale infrastructuur in de wijk en inzetten op een collectieve aanpak.’

Ontbreken van de brede blik bij sociale wijkteams

Maar in de praktijk komen de meeste wijkteams daar nauwelijks aan toe. Hoe komt dat? ‘Ik denk dat men onderschat heeft wat er allemaal op het bordje van wijkteams terecht komt. Die zien zoveel hulpvragen op zich afkomen. En soms gaat het om hele complexe vraagstukken, zoals gezinnen met multiproblematiek’, vertelt Van Arum.

De caseload, werkdruk en complexiteit is daarom enorm hoog. Om daarmee om te gaan, is de samenstelling van veel wijkteams veranderd en ligt de focus steeds vaker op individuele hulp. Van Arum: ‘Waar er eerst veel opbouwwerkers in een wijkteam zaten, zie je nu bijvoorbeeld steeds meer jeugdzorgprofessionals. Die hebben een andere manier van werken en zijn minder bekend met zaken als collectief werken, de wijk ingaan, ontmoetingen stimuleren, noem maar op. Wat soms ontbreekt, is de brede blik.’

Collectieve initiatieven in kaart brengen

Wat moet er gebeuren om daar verandering in te brengen? Volgens Van Arum is stap één het in kaart brengen van de collectieve buurt- en bewonersinitiatieven die er al zijn in de wijk. Dat maakt het gemakkelijker voor wijkteams om erop aan te sluiten. Vervolgens moeten wijkteams ook de tijd en ruimte krijgen om daarmee aan de slag te gaan en relevante contacten te leggen in de wijk. ‘Daar ligt een belangrijke taak voor gemeenten’, aldus Van Arum. ‘Hoe positioneer je het wijkteam? En hoe zorg je ervoor dat zij de tijd hebben om de wijk in te gaan? De opdracht die gemeenten aan wijkteams meegeven, bepaalt al in verregaande mate waar wijkteams zich op focussen.’

Zichtbaar zijn

Daarnaast is het belangrijk om zichtbaar en toegankelijk te zijn. ‘Sommige wijkteams hebben bijvoorbeeld geen fysieke ontmoetingsplek. Bij andere wijkteams kunnen inwoners pas met hen in contact komen als ze een doorverwijzing hebben van de huisarts of een gemeenteloket. Dat helpt natuurlijk niet mee’, aldus Van Arum. Gelukkig kan het ook anders. Er zijn bijvoorbeeld ook wijkteams die al in een buurtcentrum gevestigd zijn. Of wijkteams die wekelijks inloopochtenden organiseren, waar inwoners zonder afspraak kunnen binnenwandelen. ‘Op die manier ontstaan er veel sneller contacten met wijkbewoners.’

Samenlevingsopbouw sociale wijkteams

Ook pleit Van Arum voor meer focus op samenlevingsopbouw. Wijkteams in Assen en Haarlem beschikken bijvoorbeeld over een samenlevingsopbouwwerker, zegt ze. En dat werpt zijn vruchten af. ‘Zij zijn gericht op contacten leggen in de wijk en kunnen specialistischere collega’s daarin meetrekken. Je hebt iemand nodig met een brede blik, een verbinder, die zijn/haar collega’s de meerwaarde van een collectieve aanpak kan laten zien.’

Dit artikel werd eerder al gepubliceerd, maar heeft een update gekregen.