Wat krijg je in het Zorg+Welzijn Dossier Wet zorg en dwang?
Sinds de Wet zorg en dwang op 1 januari 2020 werd ingevoerd, leidt de wet tot veel discussie. De wet moest de rechten van mensen met dementie en een verstandelijke beperking beter beschermen. Maar voor sociaal werkers, verpleegkundigen, verzorgenden en andere hulpverleners is het nog flink stoeien met de Wet zorg en dwang. Veel aanpassingen lijken nodig, bijvoorbeeld aan het stappenplan. En de wet komt met veel nieuwe bureaucratie. Toch is er optimisme: zorgverleners denken bewuster na over hun motivering voor verplichte of onvrijwillige zorg, blijkt uit evaluaties. In het dossier Wet zorg en dwang leggen we sociaal werkers en andere hulpverleners uit:
- Welke actuele discussies over de Wet zorg en dwang de boventoon voeren.
- Hoe professionals in het sociaal domein de huidige wetten en regels over vrijwillige zorg en onvrijwillige zorg kunnen toepassen voor hun cliënten en mantelzorgers.
- Wat die soms moeilijk praktisch te maken begrippen als ‘dwang’, ‘verzet’, ‘onvrijwillige zorg’ nu precies betekenen.
Wet zorg en dwang: nieuwe afspraken, maar ook ruis op de lijn
De Wet zorg en dwang wordt op veel plekken niet goed uitgevoerd. Om die reden is een nieuw wetsvoorstel in de maak. Zolang die er niet is, moet een ‘bestuurlijk akkoord’ voor 2024 de rechten van mensen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking bij onvrijwillige zorg beter borgen. Wat zijn belangrijke veranderingen? En waarom is er toch ruis op de lijn? Zorg+Welzijn licht 5 belangrijke vragen uit.
Lees Wet zorg en dwang: nieuwe afspraken, maar ook ruis op de lijn
Evaluaties met ruim 70 aanbevelingen voor een nieuwe Wet zorg en dwang
Ruim 70 aanbevelingen staan in het evaluatierapport over de Wet zorg en dwang. De evaluatiecommissie, bestaande uit een groot aantal experts, stelt onder andere een versimpeling van het stappenplan voor. Bevraagde zorgverleners noemen de wet een gedrocht.
Alzheimer Nederland, KansPlus, het LSR, LFB, Per Saldo en Ieder(in) zijn onaangenaam verrast door de aanbevelingen in deze evaluatie van de Wet zorg en dwang. De stem van de cliënt ontbreekt volgens hen in de evaluatie. Mensen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking zijn niet gevraagd naar hun perspectief, stellen de organisaties. ‘Terwijl het mede vanuit het VN-verdrag Handicap, juist zo van belang is hen te betrekken bij ontwikkelingen en de implementatie van beleid en wetgeving. En om sámen met de betrokken cliënt- en naastenorganisaties het cliëntperspectief te borgen bij eventuele aanpassingen of wetswijzigingen.’
Actuele discussies over de Wet zorg en dwang
Vóór de invoering van de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte ggz (Wvggz) waren velen bezorgd of de wetten uitvoerbaar zouden zijn. Die zorgen zijn deels terecht, bleek uit de eerste evaluatie. ‘Gezien de vele aanbevelingen moet de wetgever zich echt achter zijn oren krabben.’ Lees Wzd en Wvggz: ‘opvallend veel’ aanbevelingen in eerste evaluatie waarin hoogleraar gezondheidsrecht Johan Legemaate de conclusies van de evaluatiecommissie toelicht.
Terug van 2 wetten naar 1 wet?
Met de tweede evaluatie erbij kwam het totale aantal aanbevelingen zelfs op meer dan 70. Een gedrocht, noemden bevraagde zorgverleners de wet. Dus rees de vraag: moeten we toch weer terug naar 1 wet zoals ooit met de Wet Bopz? 2 aparte wetten, met dus ook een aparte wet voor de verplichte ggz, was een bewuste keuze. Dit vanwege de grote verschillen tussen enerzijds mensen met dementie of een verstandelijke beperking, en anderzijds psychiatrische cliënten. Maar maatwerk bieden is met beide nieuwe wetten juist moeilijker worden, zeggen zorg- en hulpverleners. Lees Wet zorg en dwang en Wvggz leveren veel problemen op. Terug naar 1 wet over dwang?
Knelpunten met de Wet zorg en dwang in de gehandicaptenzorg
Specifiek in de gehandicaptenzorg werden al eerder diverse knelpunten betreffende de Wet zorg en dwang geconstateerd. Zorg+Welzijn zocht naar mogelijke oplossingen waar sociaal werkers en andere hulpverleners snel hun voordeel mee kunnen doen. VGN, BVKZ en de Federatie Landbouw en zorg onderzoeken sinds september 2021 welke knelpunten en dilemma’s professionals in de ambulante gehandicaptenzorg ervaren bij het leveren van onvrijwillige zorg. Projectleider van Advante Anneke Gerritsen en beleidsadviseur van VGN Ellen Geuzebroek laten ze in dit artikel zien: Wet zorg en dwang in de gehandicaptenzorg: dit zijn de knelpunten en oplossingen
Kosten invoering
Ook de kosten van de nieuwe wet zijn een aandachtspunt. De invoering van de Wet Zorg en Dwang kost jaarlijks € 111 miljoen meer dan oorspronkelijk was begroot. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Hoe komt dat? En wat moet er anders? We leggen het voor aan twee experts.
Crisisopvang
En er waren lange tijd zorgen of er überhaupt wel crisisopvang zou komen voor mensen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking. Uiteindelijk vonden partijen toch een oplossing. De discussie lees je terug in dit artikel. De kern zou nu moeten zijn dat als er gebeld wordt, de crisisdienst van de ggz nog steeds de telefonische intake doet. Wanneer duidelijk is dat het gaat om iemand met dementie of een verstandelijke beperking, wordt een specialist ouderengeneeskunde of een arts verstandelijk gehandicapten ingeschakeld.
Hoe kunnen sociaal werkers de Wet zorg en dwang toepassen?
Jurist Brenda Frederiks, onder andere gespecialiseerd in de Wet zorg en dwang, legde voor Zorg+Welzijn uit welke rol sociaal werkers hebben gekregen met de nieuwe wet. Bijvoorbeeld als wordt overwogen de medicatie van de cliënt met dementie te verbergen, of als cameratoezicht wenselijk is. Als de cliënt zich verzet tegen zo’n maatregel is er sprake van onvrijwillige zorg en dat mag alleen onder strikte voorwaarden. Lees Wet zorg en dwang: wat is nu jouw rol?
Stappenplan loslaten?
Met meer ervaring met de wet kwam ook het inzicht dat je het beruchte stappenplan ook gerust enigszins kunt loslaten. Je hoeft niet te focussen op alle in de wet vastgelegde stappen die nodig zouden zijn bij onvrijwillige zorg (zoals elke zoveel maanden een nieuwe evaluatie met een onafhankelijke arts). Ga uit van zelfbeschikking door cliënten. Dat adviseren de zes regio’s die het afgelopen anderhalf jaar experimenteerden met de Wet zorg en dwang in de wijk. Projectleider Marjolein Lotsy van ActiZ: ‘Je bewust zijn van je keuzes is het allerbelangrijkst.’ Lees Hoe pas je de Wet zorg en dwang in de wijk toe zonder een enorme toename van bureaucratie?
Containerbegrippen praktisch gemaakt
Er valt veel meer onder verboden dwang dan sociaal werkers en andere hulpverleners en zorgprofessionals denken. Dat leggen advocaten Ietje Kok en Thari van den Berg van HVG Law uit in dit artikel. De koelkast of een keukenkastje doe je misschien open uit goede bedoelingen, maar ook dat kan dwang zijn en zo zijn er veel meer voorbeelden.
Bekijk ook onze andere dossiers:
