Een mantelzorger die een man met alzheimer tijdens het eten aan zijn stoel vastbindt, omdat hij anders niet stil blijft zitten. Een oude dame die naar een seniorenappartement verhuist en daar in een bijna leeg huis woont, omdat haar zoon zegt ‘dat ze toch bijna niets meer nodig heeft’. En een oude, alleenstaande man bij wie de buurvrouw veel te veel geld uit zijn portemonnee haalt voor de boodschappen die ze voor hem doet. Ouderenmishandeling komt veel voor, in verschillende vormen. Maar het is niet altijd even makkelijk te herkennen, laat staan bespreekbaar te maken.

Signaleren

Vrijwilligers zijn enorm belangrijk bij het signaleren van ouderenmishandeling, meent Van Delft. Bij veel ouderen komen immers regelmatig vrijwilligers langs, zoals de belasting-vrijwilliger, de tabletcoach en de lief en leed-vrijwilliger. Om hen te helpen bij het signaleren en bespreekbaar maken van ouderenmishandeling, ontwikkelde Movisie samen met het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) en vrijwilligers van de seniorenorganisatie KBO-PCOB en Humanitas een e-learning. Deze zal begin 2020 worden verspreid over alle (ouderen)organisaties die met vrijwilligers werken.

Topje van de ijsberg

Op 18 november werd de e-learning vertoond aan zo’n 120 vrijwilligers uit het hele land, tijdens een bijeenkomst van Movisie en VWS. ‘Ouderen zijn vaak kwetsbaar omdat ze geheel of gedeeltelijk afhankelijk zijn van hun omgeving’, vertelde Arianne van der Rijst, projectleider ouderenmishandeling van VWS, tijdens de bijeenkomst. ‘Uit de cijfers blijkt dat 170.000 ouderen boven de 65 jaar oud weleens te maken hebben met ouderenmishandeling. Dat is één op de twintig. En waarschijnlijk is dat nog maar het topje van de ijsberg. Daarom zijn vrijwilligers enorm belangrijk als het gaat om het signaleren van ouderenmishandeling, ze zien zó veel.’

Niet-pluisgevoel

‘Wie heeft er weleens te maken gehad met een niet-pluisgevoel?’, vroeg Van der Rijst vervolgens. Zeker een derde van de aanwezige vrijwilligers stak de hand op. ‘Er is vooral vaak sprake van financieel misbruik, maar ook psychische en fysieke mishandeling komt voor, of een mix van vormen. Natuurlijk zijn er ook professionals in instellingen die zich schuldig maken aan ouderenmishandeling, maar vaker zijn de “daders” familie of een kennis. Lang niet altijd vindt de mishandeling opzettelijk plaats, het komt ook voor bij overbelaste mantelzorgers die wanhopig zijn.’

Handelingsverlegenheid

Helaas is over ouderenmishandeling beginnen moeilijk. Van der Rijst: ‘Vaak speelt er handelingsverlegenheid: klopt het wat ik zie en met wie kan ik erover praten? Daarom geeft de e-learning handen en voeten om het bespreekbaar te maken.’

Open vragen

Annette van Delft van Movisie legde de zaal uit hoe de e-learning werkt. ‘Aan de hand van drie cases kun je makkelijk oefenen hoe je bij vermoedens van mishandeling het beste kunt reageren. Je leert hoe je in gesprek gaat met de oudere. Bijvoorbeeld door interesse te tonen in hoe het met hem of haar gaat en door open vragen te stellen over daar waar je over twijfelt. Ook besteedt de e-learning aandacht aan wat je beter níet kunt zeggen, zoals een oordeel over de familie – daar is de oudere immers afhankelijk van.’

Perspectief van het slachtoffer

De cursist krijgt verder inzicht in wat de gedachten van de oudere kunnen zijn en wat de achtergrond is van degene die mishandelt. Dat biedt de kans op reflectie en kan de kijk op de situatie veranderen. Ten slotte geeft de e-learning veel tips. Zoals: deel je zorgen met een buurvrouw, vriend van de familie of wijkverpleegkundige. Zo kun je samen nadenken over hoe je de oudere kunt helpen.

Aandachtsfunctionaris

Zorg verder dat je weet waar je in je organisatie terecht kunt met een niet-pluisgevoel. Vaak is dat een coördinator, aandachtsfunctionaris of maatschappelijk werker. Heeft je organisatie daar niemand voor, dan kun je ook als vrijwilliger terecht bij Veilig Thuis voor advies.

Door ontwikkeling

Na de uitleg discussieerden de aanwezigen in groepjes over de e-learning. Tops en tips werden op grote vellen papier geschreven. Heel goed dat er in de e-learning om reacties van mensen uit de praktijk wordt gevraagd, was een top, en dat er een ingebouwde reflectiemogelijkheid in zit. Veel vrijwilligers willen de e-learning ook graag delen met andere, niet-aanwezige vrijwilligers. Maar punten ter verbetering zijn er ook. Voor meer diepgang moet er een mogelijkheid komen om met elkaar ervaringen uit te wisselen. En nadat de e-learning een tijdje in gebruik is, zou er een tussentijdse evaluatie moeten zijn. Annette van Delft is blij met de reacties. ‘Naar aanleiding van de feedback gaan we de e-learning finetunen en definitief maken. Ik hoop dat professionals de vrijwilligers in hun organisatie erop gaan wijzen. Zo kunnen we zoveel mogelijk vrijwilligers bereiken.’

Feedback

Manon Vanderkaa, directeur van KBO-PCOB, was ook aanwezig: ‘Er zijn veel soorten vrijwilligers onder onze leden. Zij komen bij mensen thuis, zien hen in hun vertrouwde omgeving. Om hen te ondersteunen in het signaleren van ouderenmishandeling willen we ze goed scholen. We zijn benieuwd naar uw feedback om de module te verbeteren. Daarna willen we ‘m opnemen in de scholingsprogramma’s voor nieuwe vrijwilligers.’

De e-learning Veilig ouder worden – Herkennen van ouderenmishandeling duurt maximaal een half uur, deelname is gratis. Te vinden op movisieacademie.nl