Hoofdpersonen in de documentaire “Ruwe Diamanten” van David Stam zijn Caner, Mohamed Amin en Christiano. Jongens tussen 12 en 14 jaar, brutaal, baldadig, op zoek naar status en grenzen en afkomstig uit gezinnen waar vader vaak afwezig is. David Stam volgde deze jongens een jaar en tekende op film op door wie ze geïnspireerd worden. Uitgangspunt is de invloed van rolmodellen op de identiteit en op het gedrag van jongens. Jongerenwerkers kunnen een belangrijke rol spelen om de verheerlijking van criminaliteit in de straatcultuur te relativeren. ‘De kunst is om te laten zien hoe waardeloos die criminele figuren eigenlijk zijn.’

Gangstercultuur

‘Het is een documentaire over jongens die op het slechte pad dreigen te komen, maar niet slecht zijn’, typeert David Stam zijn film. ‘Ik heb in mijn eigen jeugd gezien hoe jongens op straat in de zogenoemde “gangstercultuur” komen en ontsporen. Ik vroeg me af hoe dat werkt. Waarom die jongeren niemand hebben tegen wie ze op kunnen kijken, een trainer, een jongerenwerker of een docent op school. Deze jongeren binden zich meestal aan verkeerde types.’ Wie inspireert deze jongens en wie kan grenzen stellen die zij accepteren? ‘Alleen grenzen stellen werkt niet’, zegt Stam. ‘Veel docenten kunnen alleen maar handhaven. Dat ligt niet altijd aan de kwaliteit van de docent zelf, maar ook aan het onderwijssysteem Wil je echt impact hebben op een kind, dan moet je een band kunnen aangaan. Jongerenwerkers hebben daar meer ruimte voor.’

Charisma

Het gaat vaak met mis met jongens als er geen vader aanwezig is. ‘Voor de meeste kinderen is het belangrijk dat een andere vaderfiguur die plaats inneemt. Iemand die deze kinderen kan begrijpen en respect bij hen afdwingt waardoor ze ook willen luisteren. Dat kun je volgens mij maar in beperkte mate leren’, zegt Stam, ‘dat heb je van nature; charisma, humor en betrokkenheid om met deze kinderen om te gaan. Sociaal maar niet bang, streng maar liefdevol. Je kunt als jongerenwerker goed opgeleid zijn, maar als je overwegend zachtaardig bent, dan kom je niet ver. Als je de meest brutale jongens uit de groep niet de baas kunt zijn, wordt je werk sowieso moeilijk.’

Criminaliteit

Jongerenwerkers kunnen een brug slaan tussen de verschillende culturen waarin jongeren leven: de schoolcultuur, de straatcultuur en de thuiscultuur. Stam: ‘Een jongerenwerker begrijpt alle drie die culturen. Die jochies verheerlijken de straatcultuur. Ze zijn idolaat van rappers die schaamteloos criminaliteit en geweld verheerlijken, maar zichzelf vaak presenteren als slachtoffer van het systeem. Dat spreekt jongens aan, want zij willen ook geld en dure schoenen, ze vereenzelvigen zich met de rappers in de slachtofferrol. Als je elke dag hoort dat nieuwe schoenen en geld belangrijk zijn, dan wil je dat ook. Dat geldt niet voor alle jongens natuurlijk, maar die rappers worden voor velen van hen het rolmodel. Die rappers doen alsof ze het leed van de straat vertegenwoordigen, maar het tegendeel is waar: zij creëren het leed op straat, want zij geven het voorbeeld, zij zijn de helden, het rolmodel.’

Buurthuis

Die rappers zijn trots op wat ze verspreiden, dat is ook in heel veel van hun video’s te zien; ze omringen zich vaak met groepen kinderen uit de buurt. Rapper Mula B bijvoorbeeld draait er niet omheen in zijn eigen teksten: “Voor je ma ben ik een boef. Voor je zoon ben ik een held.” Een jaar geleden werd deze rapper nog aangehouden met 5000 euro cash en een pistool in zijn auto. Bij verschillende jongerencentra was ik er getuige van dat er extreem gewelddadige rap werd opgenomen met de geluidsinstallaties van het buurthuis. Met als reden: “Dat vinden ze leuk” of “ze zijn lekker creatief bezig”.’

Straatcultuur

Hoe je meisjes versiert en hoe je met ze omgaat, en hoe je eerlijk geld verdient leren kinderen niet alleen van hun ouders, zegt Stam. ‘Binnen de dominante straatculturen die ik in verschillende steden van dichtbij heb meegemaakt heerst een extreem individualisme en materialisme, dat volgens mij ten koste gaat van een positieve ontwikkeling tot volwassene die op een goede wijze onderdeel uitmaakt van de samenleving. Een onderwijzeres vertelde me onlangs dat ze een leerling had herkend op straat terwijl hij als bezorger werkte. Die jongen werkte keihard voor zijn dure merkkleding. Toen ze in de les zei dat ze hem had zien fietsen, schaamde hij zich dood en ontkende hij dat hij het was. Het wordt niet stoer gevonden om eerlijk werk te doen voor je geld.’

Romantisch beeld

Volgens David Stam is het belangrijk dat een jongerenwerker het romantische beeld van het criminele circuit juist weet te ontkrachten. ‘Natuurlijk moet je een toffe gast zijn, die kinderen moeten naar je op kunnen kijken. Maar dat betekent niet dat je mee hoeft te gaan in hun wereld. Ik heb dat wel gezien bij sommige jongerenwerkers. Dat ze te ver gaan omdat ze vriendjes willen worden. Maar het brengt je niet ver. Een goede relatie tussen jongerenwerker en jongeren is belangrijk. Dan is het nodig dat je openhartig bent, interesse en begrip toont voor de kinderen, grappen met ze kunt maken. Maar vooral ook dat je  duidelijke grenzen stelt. Pas als ze jou een relevant persoon vinden, kun je ook aan die jongens overbrengen dat criminaliteit helemaal niet romantisch is, maar een harde realiteit van bedreiging en onveiligheid.’

Jongerenwerker

Een van de vrouwen in de documentaire “Ruwe diamanten” is jongerenwerker Dilan. Stam: ‘Zij houdt in haar eentje tien jongens in toom. Zij heeft het charisma, het gezag dat nodig is om te helpen de sociale ontwikkeling van die jongens de goede kant op te sturen. Ze luisteren naar haar, zij kan grenzen stellen. Zij begrijpt de jongens, maar ook hun school-, de straat en de thuissituaties. Dilan zegt zelf dat ze voor sommige activiteiten ook gewoon mannelijke collega’s nodig heeft. Fysiek stoeien en keten met die jongens is voor een vrouw niet echt een optie.’

Er worden het komende jaar door het hele land vertoningen georganiseerd van Ruwe Diamanten. Meer informatie: www.ruwediamanten.com e-mail: info@redwiremedia.nl