Veel activiteiten in het sociaal domein kun je koppelen aan de aanpak van eenzaamheid. Hoort bemoeizorg bijvoorbeeld bij de aanpak? ‘Opbouwwerk kan ook een vorm zijn om eenzaamheid te voorkomen, want het doel is om mensen bij elkaar te brengen’, zegt Jan Willem van de Maat, adviseur bij Movisie. ‘Wij zagen in projecten dat veel gemeenten al aardig wat activiteiten tegen eenzaamheid ontplooiden, maar dat ze daar zelf geen overzicht over hadden.’ Movisie ontwikkelde met de gemeente Amsterdam daarom een tool: “Wegwijs in de aanpak van eenzaamheid”.

Ontwikkeling tool

Meer dan honderd gemeenten zijn inmiddels al aan de slag met de aanpak van eenzaamheid. Tijdens de ontwikkeling van de tool werd duidelijk dat het belangrijk is om eerst duidelijkheid te krijgen over wat er al aan activiteiten is tegen eenzaamheid. ‘Als je eerst per gemeenten of per wijk een overzicht maakt van wat er al is, dan hoef je niet helemaal opnieuw het wiel uit te vinden’, aldus Van de Maat die de tool mede ontwikkelde. Het doel is dan om een keuze te maken van wat je verder nog kunt doen; moet je meer preventief te werk gaan of zijn er nog weinig interventies op – ik noem maar iets – eenzaamheid onder jongeren met psychische problemen?’

Doelgroepen

Die keuzes kunnen beleidsmedewerkers en professionals ook op wijkniveau maken: Wat doen we al in onze buurt tegen eenzaamheid en welke groepen vallen buiten die activiteiten? Movisie en de gemeente Amsterdam stapten tijdens het ontwikkelen van de tool af van de “doelgroepenaanpak”. Van de Maat: ‘We maken in de tool geen onderscheid naar ouderen, chronisch zieken, verslaafden of jongeren en andere groepen. Er zijn zoveel groepen die kunnen vereenzamen. We willen in de eerste plaats overzicht bieden en daarom zijn we uitgegaan van de mate van eenzaamheid.’ De onderverdeling werd: preventie, mensen met een ‘verhoogd risico’ om te vereenzamen, groepen die ‘matig vereenzaamd’ zijn en ten slotte mensen die ‘ernstig vereenzaamd’ zijn.

Eenzaamheid is een proces

Door uit te gaan van gradaties van eenzaamheid is het volgens Van de Maat handig de activiteiten die er al zijn, bijvoorbeeld op wijkniveau, te rubriceren per gradatie en dus een beeld te krijgen van waar de hiaten zitten in de aanpak. ‘Voor gemeenten is zo’n structurering ook praktisch om meer preventief te werk te gaan’, zegt Van de Maat. ‘Vereenzaming is een proces dat mensen in gaan bij bijvoorbeeld ingrijpende levensgebeurtenissen, verlies of gezondheidsproblemen. Het meest effectief is zo vroeg mogelijk in te grijpen in dat proces.’

Sociale vaardigheden

Als mensen al bepaalde patronen hebben ontwikkeld in hun leven om te dealen met hun eenzaamheid, dan zijn ze moeilijker te bereiken en zijn ingesleten patronen moeilijker te veranderen, zegt Van de Maat. ‘Mensen trekken zich terug, verliezen sociale vaardigheden, gaan negatiever denken en kunnen dan later moeilijk aarden in sociale activiteiten. Je zet jezelf in een zelfbeschermingsmodus om je in je eenzaamheid zo goed mogelijk te voelen. Dan is de drempel groot om weer dingen te gaan doen, dat ervaren mensen dan als bedreigend.’

Bespreken

Een erkend probleem in de eenzaamheidsaanpak is de bespreekbaarheid. Mensen praten niet gemakkelijk over hun eenzaamheid, ze hebben soms zelf niet het idee dat ze eenzaam zijn. En ook professionals vinden het moeilijk het thema aan te snijden. Van de Maat: ‘Professionals zijn soms bang dat ze het eenzaamheidsprobleem direct op moeten lossen als ze het aanroeren, terwijl ze daar geen tijd voor hebben. Dat is lang niet altijd nodig, vaak kan een gesprek de cliënt al lucht geven. Voor hulpverleners betekent een gesprek over eenzaamheid ook dat je eerst bij jezelf na gaat wat het betekent. Dan besef je beter hoe je de ander kunt helpen. Daarover bestaat bij veel hulpverleners nog best wat schroom.’

Meer weten over de tool “Wegwijs in de aanpak van eenzaamheid”>>