Hoe komt het dat eenzaamheid bij jongeren zoveel voorkomt?
‘Een van de oorzaken is de verandering in de omgeving: een nieuwe school of een nieuwe studie. In zo’n nieuwe omgeving kan je je tijdelijk eenzaam voelen. Iedereen kent het wel van na een verhuizing of bij een nieuwe baan. Een tweede oorzaak is dat eenzaamheid past bij de levensfase. Het is de periode waarin je je los maakt van je ouders, je identiteit zich ontwikkelt, sociale status wordt belangrijker. Beide oorzaken maken dat je extra let op je leeftijdsgenoten. Vinden ze me wel leuk? Hoe moet ik me gedragen? Wat zijn de mores van de groep? Als je oversensitief bent op deze signalen en/of als je sociale signalen negatief interpreteert (ze vinden me vast niet leuk) dan kan je in een negatieve spiraal terecht komen en steeds eenzamer worden.’

Hoe groot is het probleem onder jongeren?
‘Tussen de veertig en zeventig procent van de jongeren voelt zich tijdelijk eenzaam. Tijdelijke eenzaamheid is vervelend, maar niet per sé problematisch. Het is te vergelijken met honger. Honger is een waarschuwingssignaal van je lichaam dat je moet eten. Tijdelijke eenzaamheid is een signaal dat je moet investeren in je sociale contacten. Het is evolutionair verklaarbaar. In de tijd van de jagers en verzamelaar moest je ook zorgen dat je niet alleen kwam te staan. In je eentje kun je niet jagen én verzamelen én voor je veiligheid zorgen.’

Dus eenzaamheid onder jongeren is geen probleem?
‘Tijdelijke eenzaamheid is een normaal signaal. Chronische eenzaamheid, net als uithongeren, is zeker wel een probleem. Het gaat om chronische eenzaamheid als jongeren zich maanden en soms jaren eenzaam voelen. Tussen de drie en tien procent van de jongeren heeft hiermee te maken. Dat is nog een grote groep en een taboe. Chronische eenzaamheid wordt vaak verward met tijdelijke eenzaamheid en weggewuifd. Mensen zeggen te makkelijk: ‘Ik was ook wel eens eenzaam toen ik zo oud was.’ Maar chronische eenzaamheid is een ernstig probleem met verstrekkende gevolgen.’

Welke gevolgen heeft chronische eenzaamheid?
‘Steeds meer onderzoek toont aan hoe sterk eenzaamheid verweven is mentale, fysieke en maatschappelijke gezondheid. Eenzame jongeren vertonen vaker delinquent gedrag en gebruiken meer alcohol en drugs. Eenzame jongeren ervaren stress, zijn vaker depressief, hebben vaker sociale angst, hebben gemiddeld een lager zelfbeeld en hebben vaker suïcidale gedachten. Fysiek hebben ze vaker overgewicht, slapen ze minder goed (met als gevolg daarvan weer slechtere concentratie, minder goed herstel van het lichaam). Op langere termijn blijkt eenzaamheid even sterk samen te hangen met vroegtijdig overlijden als obesitas en het roken van zo’n vijftien sigaretten per dag. Eenzaamheid gevolgen voor de schoolprestaties.’

Is het een levensfase waar je overheen groeit?
‘Dat weten we nog niet zeker, omdat eenzaamheid pas sinds de jaren tachtig serieus wordt sociologisch onderzocht. We weten dus nog niet of ouderen niet nu eenzaam zijn, dat ook waren tijdens hun adolescentie of misschien wel hun hele leven.
Wat we wel weten is dat de adolescentie een belangrijke tijd is voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden. Als je geen of weinig kwalitatief goede vriendschappen hebt, ben je minder in de gelegenheid om te oefenen. En mensen die in hun jeugd sociaal handig zijn, blijken later in hun leven sociaal succesvoller. Het zou dus goed kunnen dat dat andersom ook zo is. In de adolescentie liggen er veel kansen omdat je brein nog flexibel is en makkelijker dingen opneemt. Het is een cruciale tijd om deze vaardigheden te ontwikkelen.’

Hoe kan je eenzaamheid bij jongeren herkennen?
‘Dat is heel moeilijk. Fysieke sociale isolatie kun je soms zien, maar eenzaamheid zit voor het grootste deel aan de binnenkant. Je kunt het niet aan de buitenkant zien. De enige manier om er achter te komen is door het te vragen. Als leraren, schoolmaatschappelijk werkers en jongerenwerkers moeten het onderdeel van de standaardprotocollen om niet alleen te vragen: hoe gaat het met je? Maar ook: hoe gaat het met je vrienden? Heb je wel eens het gevoel dat andere mensen meer sociale relaties hebben dan jij en vind je dat vervelend? Het is een ongemakkelijk gesprek. Zelfs ik vind het ongemakkelijk, terwijl ik er onderzoek naar doe. Maar we moeten dat gesprek wel voeren.’

Eenmaal die eenzaamheid ontdekt, wat kan je eraan doen?
‘Omdat het sociaal werk zo breed is, ligt het antwoord voor allerlei professionals ergens anders. Bovendien heeft eenzaamheid allerlei verschillende gezichten. De een is eenzaam omdat hij of zij geen aansluiting kan vinden op school. De ander is eenzaam omdat hij of zij niet weet hoe ze vriendschappen moet aangaan en onderhouden. Een derde worstelt vooral met negatieve gedachten die een open houding naar de buitenwereld in de weg staan. Voor verschillende oorzaken zijn ook verschillende oplossingen. Ik wil professionals vooral oproepen om om zich heen te kijken en te zoeken in de lokale sociale kaart naar plekken en mogelijkheden om eenzame jongeren te helpen. Voor jongeren die tijdelijk eenzaam zijn zouden ontmoetingsplekken misschien voldoende kunnen zijn, maar voor anderen is het nodig om bijvoorbeeld sociale vaardigheidstraining te volgen. Bij hardnekkige, negatieve gedachten weten we dat cognitieve gedragstherapie goed werkt. Daarbij werk je enerzijds aan je gedachten en krijg je opdrachten om in de praktijk te oefenen.’