De verslechterde mentale gezondheid van jongeren en eenzaamheid onder jongeren door corona is een blijvend probleem, waarschuwde de Gezondheidsraad afgelopen maandag. ‘Jongeren hebben, door het verstoren van sociale netwerken, onder andere een vergroot risico op langdurige eenzaamheid’, zei Jet Bussemaker, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving in dagblad Trouw.

Percentage van eenzaamheid onder jongeren het hoogste

Eenzaamheid wordt nog vaak geassocieerd met ouderen. Maar dat is dus onterecht, zoals ook blijkt uit cijfers van het RIVM. Het percentage mensen dat kampt met gevoelens van eenzaamheid is onder jongeren (16-24 jaar) veruit het hoogste van alle leeftijdscategorieën. Dat was al zo aan het begin van de coronapandemie en dat geldt nu nog steeds. 25-39-jarigen staan momenteel tweede in deze ‘ranglijst.’ (klik op eenzaamheid jongeren)

Aandacht en geld

Het ‘goede’ van de coronapandemie, zou je kunnen zeggen, is dat voor emotionele eenzaamheid onder jongeren meer aandacht is gekomen. Zo werden ‘jongeren’ als doelgroep toegevoegd aan het Landelijke actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid, een initiatief van het ministerie van VWS. En er kwam er geld voor een ‘steunpakket Jeugd’. Movisie-onderzoeker Jan Willem van de Maat constateert dat met deze ‘coronagelden’ in veel gemeenten de interventie Join Us! is ingekocht, een goed onderbouwd en beschreven programma dat zich richt op groepscoaching van eenzame jongeren.

Sport en cultuur

Ruim de helft van de deelnemende gemeenten aan Eén tegen eenzaamheid besteedt nu aandacht aan eenzaamheid jongeren. Dat betekent ook ongeveer de helft niet. ‘Maar’, zegt Van de Maat, ‘vaak gebeurt er van alles dat niet onder die noemer valt, zoals bijvoorbeeld sport- of culturele activiteiten. Ook daarbij kunnen jongeren anderen ontmoeten, sociale vaardigheden oefenen, zichzelf ontwikkelen, hun emoties uiten. En dat zijn allemaal levensvaardigheden die bijdragen aan het hebben en houden van betekenisvolle contacten, en dus aan het verminderen van eenzaamheid.’

Alert zijn

Inzetten op nieuwe of extra interventies en projecten is volgens hem dan ook niet per se de oplossing, voor zover die al bestaat, of voldoende. ‘Ik denk dat het misschien wel beter is om te kijken welk aanbod er al is, dat te versterken en beter onder de aandacht te brengen. En het belangrijkste is dat alle mensen die contact hebben met jongeren alert zijn op de risicofactoren en eenzaamheid symptomen. Dus dat (ook) familie, leraren, de voetbalcoach en de huisartschet onderwerp bespreekbaar maken en indien nodig vragen: “Wat heb je nodig?” en “Hoe kan ik je helpen?”’ Eenzaamheid is niet alleen een probleem van het individu, maar een opdracht aan de hele samenleving, aldus Van de Maat. ‘We moeten een beetje op elkaar letten.’

Doorvragen

Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, weet hij. Want het vergt vaak goed doorvragen, of nog eens vragen, omdat eenzaamheid voor jongeren een gevoel is dat ze niet altijd herkennen en ook niet altijd durven toe te geven. Van de Maat: ‘Dat zelfinzicht is er nog niet altijd, en er hangt ook schaamte omheen.’

Zijn advies is daarom: vraag er omheen. ‘Je hoeft echt niet direct te vragen “Voel je je wel eens eenzaam?” Sterker: soms hoef je het woord niet eens te noemen, maar kun je ook op een andere manier vragen naar hun sociale netwerk: is er iemand bij wie ze hun verhaal kwijt kunnen? Zijn er mensen met wie ze leuke dingen ondernemen? Zijn er sociale situaties die ze lastig vinden? Voelen ze zich gezien, gehoord, begrepen? Want daar gaat het om. En dan het liefst gezien, gehoord en begrepen door leeftijdgenoten.’

Zoekende

Een gevoel van eenzaamheid ontstaat als sociale behoeftes niet worden ingelost, zegt Van de Maat. ‘Die behoeftes verschillen per persoon en ook per levensfase. Bij ouderen kan dat bijvoorbeeld het gemis van een partner zijn, bij jongeren het gemis van betekenisvolle vriendschappen. Maar, nuanceert hij, af en toe een eenzaam gevoel of een eenzame periode hoort ook bij het leven. Zeker bij jongeren die zoekende zijn naar hun identiteit, naar wie ze zijn en bij wie ze (willen) horen. Problematisch wordt het als de eenzaamheid lang aanhoudt en het welbevinden en functioneren in de weg gaat zitten.

Maatwerk tegen eenzaamheid onder jongeren

Een open deur wellicht, realiseert Van de Maat zich: bij de preventie van of het verminderen van verschillende soorten eenzaamheid gaat het altijd om maatwerk én dus om aansluiten bij de leefwereld. Daarom werkt volgens hem het inzetten van ervaringsdeskundigen bijvoorbeeld goed. Een ander mooi voorbeeld dat hij onlangs hoorde: jongerenwerkers die zelf gingen gamen en daarbij vooral de chat goed in de gaten hielden. Die gebruikten ze vervolgens soms om contact te leggen.

Samenwerking

‘Jongerenwerkers en andere sociaal professionals zijn eigenlijk al een interventie op zich’, zegt Van de Maat. ‘Zij weten hoe ze jongeren kunnen bereiken en hun vertrouwen kunnen winnen. Zij zijn al lang bezig met het versterken van het zelfvertrouwen, de eigenwaarde en een positief zelfbeeld. En dat is de crux. Dat vormt het beste medicijn tegen eenzaamheid. Zeker voor jongeren bij wie een stabiele, stimulerende thuissituatie ontbreekt. Zij hebben juist die positieve aandacht, bevestiging en aanmoediging nodig.’

Niet voor niets wordt de laatste jaren in veel gemeenten geprobeerd de samenwerking tussen onderwijs en jongerenwerk van de grond te krijgen of te versterken. Dit gaat echter nog moeizaam, weet Van der Maat. ‘Dat is nog geen onverdeeld succes.’

Sociale gezondheid

Dat geldt ook voor een andere samenwerking die volgens Van de Maat misschien nog wel belangrijker is: die tussen het medisch en het sociaal domein. Oftewel tussen de huisarts enerzijds en de sociaal professional anderzijds. Bekend is immers dat veel mentale en fysieke problemen worden veroorzaakt doordat het sociaal-emotioneel niet goed met iemand gaat. En dat geldt ook voor eenzaamheid. Dat kan leiden tot allerhande fysieke en mentale klachten. Dus, zegt hij, is het heel belangrijk dat (huis)artsen daar alert op zijn als iemand met bijvoorbeeld hoofd- of rugpijn of slaapproblemen komt en vraagt: hoe gaat het met de sociale gezondheid?’

Welzijn op recept ingezet tegen eenzaamheid onder jongeren

Positief vindt hij in dat kader dat het project ‘Welzijn op Recept’ in een toenemend aantal gemeenten nu ook bij jongeren wordt ingezet. Hierbij wordt een patiënt doorverwezen naar een ‘welzijnscoach’, oftewel een maatschappelijk- of sociaal werker. Dat zou eigenlijk de standaard werkwijze moeten zijn, zegt Van de Maat. ‘Want dat werkt, zeker op de langere termijn, vaak veel beter dan een pijnstiller of slaappil.’