Uit een recent rapport over stapelingsproblematiek van het IPW blijkt dat gemeenten mensen met multiproblemen structureel uitsluiten van passende zorg. Het gaat om een kleine en diverse groep, die gebruik maakt van voorzieningen maar wel een groot deel van het budget gebruikt. Echt geholpen worden deze cliënten volgens de onderzoekers echter niet. Sterker nog: de problemen verergeren vaak. Een trieste conclusie, ruim vier jaar na de transitie.

Cliënt niet centraal

Wat gaat er mis? Kruiter legt de vinger op de zere plek. ‘We slagen er – ondanks alle goede bedoelingen – nog steeds niet in om de cliënt centraal te zetten. Ja, de regels zitten in de weg, maar professionals vullen vervolgens zelf meteen in wat het beste is voor de cliënt. En dat voelt die cliënt. Hij voelt dat hij in een bepaalde richting wordt geduwd. In dat spel raken mensen vermorzeld en boos en zo groeit het wantrouwen.’

Het systeem

Daarbij komt dat overheden en zorginstellingen zelden excuus aanbieden wanneer er door ‘het systeem’ fouten worden gemaakt. Kruiter: ‘Zij zijn zo bang om fouten toe te geven. Maar de gevolgen liggen vaak wel bij de cliënt en dat irriteert nog meer.’

Prioriteitsparadox

In het rapport van IPW worden haarfijn verschillende uitsluitingsmechanismes op een rij gezet. Stuk voor stuk mechanismen die mensen uit het systeem duwen en die de problemen niet oplossen. Kruiter: ‘Neem de prioriteitsparadox. Welke probleem pakken we eerst aan?  Een verslaafde cliënt wil misschien best afkicken, maar wil dan graag eerst een woning en zorgen dat zijn schulden zijn geregeld. Maar volgens de regels kan dit niet. Meneer moet eerst afgekickt zijn voor hij in aanmerking kan komen voor een woning.’

Exitparadox

Een ander uitsluitingsmechanisme: de veel voorkomende entry-exitparadox. Kruiter geeft een voorbeeld: ‘Een jongere met gedragsproblemen wordt vanwege onhandelbaar gedrag in een instelling geplaatst. Of een verslaafde moet naar een afkickkliniek omdat hij weer gaat gebruiken. En zo wordt de cliënt keer op keer vernederd. Uitgangspunt is dan dat de cliënt heeft gefaald, niet de behandeling of begeleiding.’

Land van gelijkheid

De onderzoeker ziet professionals en gemeenten overal in Nederland worstelen met maatwerk. ‘Als het puntje bij paaltje komt is er toch nog veel onwil om bepaalde mensen te helpen. De angst om iemand iets te veel zorg en aandacht te geven is groot. We zijn een land van gelijkheid, iedereen moet gelijk behandeld worden. Sommige mensen leven al tien jaar op het randje van schraalheid, en dat houdt echt niet over in onze verzorgingsstaat, maar dan nog vinden we het moeilijk om iemand twee tientjes extra per week te geven.’

Maatwerk

De onderzoeker realiseert zich dat maatwerk makkelijker is gezegd dan gedaan. Veel professionals willen van alles, maar lopen vast. De praktijk is weerbarstig. Betaalbare woningen liggen bijvoorbeeld niet voor het oprapen. ‘Bij sommige gemeenten is er financieel nauwelijks ruimte voor dit soort oplossingen, de bijzondere bijstand is soms gewoon op. Verschillende gemeenten hebben dus echt niet de middelen om voor de baat uit te investeren.’

Wantrouwen

Maar het probleem zit ook in de benadering, zegt Kruiter. De hang naar protocollen en regels heeft vaak grote gevolgen. Kruiter schetst het voorbeeld van een jongen die eindelijk – na maanden overtuigingskracht door zijn hulpverlener – zijn schulden wil aanpakken. ‘Hij heeft alles in een map aangeleverd, helemaal trots. De mevrouw van de gemeente kijkt ernaar en zegt. “Oh, dit moeten wel kopieën zijn. Nee, die kunnen hier op het gemeentehuis niet worden gemaakt.” Je ziet dan bij de jongen de moed weer in de schoenen zakken, of hij wordt boos omdat iedereen tegen hem is.’  Gemeenten en instellingen realiseren zich steeds meer dat dit soort benaderingen averechts werken. ‘Dat hoor je ook wel terug. Maar dat wantrouwen, de angst voor fraude, is er jarenlang ingepeperd en dat haal je niet zomaar weg.’

Vertrouwen

Toch begint volgens Kruiter de hulp aan zorgmijders vooral met vertrouwen. ‘Daar moet je tijd in steken. Stel de cliënt centraal. Dat moet echt het begin zijn. Waar wil hij of zij naar toe, wat is het perspectief? Wat zou volgens de cliënt zelf de oplossing zijn? Wat is zijn analyse van de problematiek? Maar het blijkt voor professionals buitengewoon lastig om daaraan vast te houden.’

Onvermogen

Zelfs wanneer een cliënt al een geschiedenis van tien jaar zorg mijden heeft, lukt het volgens Kruiter vaak nog niet om voor een andere benadering te kiezen. ‘Tsja, dan moet je ook geen andere uitkomst verwachten. Het lijkt wel of we het verwijt dat iemand zorg mijdt nodig hebben om ons eigen onvermogen te camoufleren.’

Ongemotiveerd

Te vaak en te snel worden mensen afgeschreven als ongemotiveerd. Kruiter: ‘Dat is te simpel. Nee, professionals moeten verder gaan en de schuld bij zichzelf leggen: “Het lukt mij niet om hem te motiveren.” Dan pas wordt er vertrouwen worden opgebouwd. Wees transparant, wees eerlijk. Geloof me: niemand vraagt om een zwembad of een jaguar.’