Onbehaaglijk, zo voelt Nederland zich. PVV-ers vrezen voor de verwording van hun land, een deel van de moslims voelt zich buitengesloten en weer anderen ertussenin maken zich zorgen over de felheid, de polarisatie, de onwil tot vergelijk. Halleh Ghorashi noemt die voortdurende wrijving passend voor onze tijd. ‘Het klinkt wat zwaar en abstract, maar je kunt ook zeggen dat we als individu ons relationeel vermogen hebben verloren.’

Binding met de ander

Volgens Ghorashi zijn we in Nederland zo bezig geweest met onszelf, met het bewaken en vormgeven van onze eigen ruimte en met afstand nemen van de collectieven om ons heen dat we de gevoeligheid voor de binding met de ander hebben verloren. ‘De maatschappij waarin we leven, maakt het mogelijk volledig met je eigen behoeften en voorkeuren bezig te zijn. Wat iemand meer maakt dan een individu, is een stap zetten voor een ander. De bekwaamheid daarin is verwaarloosd, vind ik.’

Individuele ontwikkeling

Natuurlijk ziet ook Ghorashi allerlei voorbeelden die het tegendeel laten zien. ‘Maar als samenleving is dit de beweging die we maken. We hebben ons gericht op onszelf, onze eigen, individuele ontwikkeling. Die trend is allesomvattend. En we worden voortdurend gevoed door de wereld waarin we leven, digitale technologie, commercie.’

Homogene zones

Een logisch kenmerk van deze samenleving is volgens Ghorashi dat al die individuen vooral contact willen hebben met mensen die op hen lijken. Ze noemt dit het ontstaan van ‘homogene zones’. We hebben er geen probleem mee dat we alleen maar met dezelfde soort mensen als onszelf praten. Ghorashi: ‘Hoe vaak voer je nog een gesprek dat je weghaalt uit je comfortzone, met mensen die andere levenservaringen, levensgeschiedenissen hebben? We kiezen ervoor dat niet te doen. Het zit diep hoor, exclusie is voor mensen natuurlijker dan inclusie.’

Verzuiveren

En dan krijg je volgens de hoogleraar language clumsiness. Dat betekent dat je eigenlijk niet eens meer weet hoe je een gesprek moet voeren met iemand die anders is dan jij. ‘Je vindt het steeds lastiger om met echt anderen in gesprek te gaan, je leert niet een voorstelling te hebben van diens leefwereld. Je verliest binding, het besef dat je samen met die ander burger bent in dezelfde samenleving. En als die samenleving dan onzeker is, super divers, beangstigend, er voor je gevoel geen collectief meer is waar je op kunt vertrouwen, dan ga je jouw zone verzuiveren.’

Polariseren

Doe je dat? Dan is de ander niet meer anders, maar eng. ‘De groepen hebben zich van elkaar vervreemd. We polariseren en dat betekent niet alleen dat de grenzen steeds dikker worden, maar we gaan de grenzen van onze groep ook bewaken en de groep zo schoon mogelijk houden. Zo kom je steeds meer tegenover elkaar te staan en wordt het steeds moeilijker een gemeenschappelijke basis voor te stellen.’

Bron van gemeenschappelijkheid

Toch is dat wel wat sociaal professionals in deze polariserende maatschappij moeten doen volgens Ghorashi. ‘Als het verschil tussen mensen zo vast zit, zo gefixeerd is, gaat het om het vinden van een bron van gemeenschappelijkheid. Dat doe je door je oordeel tijdelijk op te schorten. Je creëert een lege ruimte, zodat je kunt luisteren, zodat je de spanning van degene die vertelt, kunt voelen. Creëer de nodige openheid om zo met elkaar in gesprek te kunnen gaan. Als je dat doet, komen de meest extreme vormen van verschil dichter bij elkaar.’