Net als in de rest van het land gaat het ook Utrecht economisch gezien voor de wind. Veel mensen hebben het goed als het om gezondheid en welzijn gaat en zijn schuldenvrij. Toch is er ook een behoorlijk aantal mensen dat geldzorgen en schulden heeft. En dat aantal neemt niet echt af. Janne Kuijpers, senior beleidsadviseur bij de gemeente Utrecht: ‘We hebben ongeveer 8000 huishoudens in beeld met problematische schulden. Maar op grond van de landelijke cijfers zouden dat er wel eens zo’n 35.000 kunnen zijn.’

Ver in het proces

Iedereen kan in de schulden geraken. Een echtscheiding, het verlies van een baan, het zijn situaties die het leven van mensen behoorlijk kunnen veranderen. Toch is het hebben van schulden een taboe. Mensen kloppen gemiddeld ook pas na vijf jaar ellende zelf bij de hulpverlening aan. Ze hebben dan gemiddeld 40.000 euro schuld en veertien schuldeisers. Kuijpers: ‘Als inwoners bij ons komen voor schuldhulpverlening, zitten ze meestal al ver in het proces. De schulden en de geldzorgen zijn fors. Dat gaat vaak samen met sociale uitsluiting en het niet hebben van een baan. Bovendien doet het hebben van geldzorgen veel met mensen. Geldstress neemt bezit van je hele denken.’

Actieplan schuldenvrij

In maart 2018 besloot de gemeente daarom om een breed actieplan op te zetten om Utrecht zo schuldenvrij mogelijk te krijgen. ‘Ons doel is enerzijds om antwoord te krijgen op de vraag hoe we onze armoedebestrijding en schuldhulpverlening beter kunnen doen’, licht Kuijpers toe. ‘En anderzijds: hoe kunnen we voorkomen dat mensen in de schulden raken? En hoe krijgen we ze eerder in beeld en kunnen we ze uit de schulden houden?’

Meedenken

De gemeente voerde daartoe gesprekken met (sociale) partners en inwoners in de stad. Ook werd er een oproep gedaan aan alle partijen en inwoners  om mee te denken en ideeën aan te leveren over hoe de schuldproblematiek het beste opgelost kan worden. ‘Daar zijn zeshonderd reactie op binnengekomen’, vervolgt Kuijpers. ‘Sommige reacties waren in de trant van: “Dan moeten die mensen maar een baan zoeken.” Maar er zaten ook waardevolle bijdragen bij, zoals het inzetten van ervaringsdeskundigen bij de uitvoering van de Actieagenda. Uiteindelijk hebben we zestien ideeën opgenomen in de Actieagenda.’

Herhaling voorkomen

De Actieagenda Utrechters Schuldenvrij behelst in totaal veertig acties in alleen al 2019. Dit betreft nieuwe acties, het doorontwikkelen van pilots, innovaties en het armoedebeleid. De focus ligt nu, in tegenstelling tot voorheen, op het voorkomen van schulden en het veranderen van gedrag’, vertelt Kuijpers. ‘Zo worden cliënten die gebruik maken van de schuldhulpverlening nu ook gecoacht om te leren om op een goede manier met geld om te gaan. Het is immers bekend dat mensen die schulden hebben gehad een grotere kans maken om opnieuw in die situatie terecht te komen.’

Signaleren

Een ander nieuw initiatief is het eerder bespreekbaar (durven) maken van het hebben van geldzorgen en schulden, zodat er in een vroeger stadium hulp geboden kan worden. ‘In Nederland praat je niet over geldzorgen’, licht Kuijpers toe. ‘Dat kunnen wij niet op korte termijn veranderen. Daar is een cultuurverandering voor nodig. Wat we nu doen, is workshops geven aan professionals, bijvoorbeeld medewerkers van buurtteams, sociaal makelaars, werkmatchers n ook vrijwilligers.  We leren ze onder meer hoe je de signalen herkent die kunnen duiden op geldzorgen en schulden. Ook leren we ze hoe je op een goede manier in gesprek gaat over dit onderwerp.’ Afgelopen mei en juni werden de eerste vijf workshops gegeven. Het was toen nog lastig om mensen er warm voor te krijgen. Maar Kuijpers vertelt dat de mond-tot-mond reclame nu een positieve uitwerking heeft gehad. ‘De vier workshops voor september zaten binnen anderhalve week vol.’

Stress sensitief werken

Een belangrijk onderdeel van de Actieagenda, dat ook in de workshops aandacht krijgt, is stress sensitief werken. Volgens Kuijpers weten de meeste professionals wel dat het hebben van geldzorgen en schulden veel stress oproept. Maar niet hoe je die stress (in gesprekken) kunt reduceren en hoe je er rekening mee houdt in de inrichting van de hulpverlening. Kuijpers: ‘Zo neem je geen stress weg als je mensen vraagt om allerlei formulieren in te vullen. Die handelingen verhogen de stress alleen maar.’

Schuldenvrij met behulp van huishoudboekje

Een initiatief in de Actieagenda dat specifiek gericht is op het verminderen van geldstress is bijvoorbeeld het Huishoudboekje. Bij cliënten die meedoen, komen alle inkomsten (loon, uitkering, toeslagen) binnen op de rekening van de gemeente. De gemeente betaalt vervolgens iedere maand de belangrijkste vaste lasten. De deelnemers krijgen elke maand of week een vast bedrag aan leefgeld op hun eigen rekening gestort. Met een app hebben ze inzicht in hun inkomsten en uitgaven. Kuijpers: ‘Mensen hoeven dan niet meer bezig te zijn met mogelijke achterstanden in betalingen, wat de stress enorm vermindert. Overigens is deze regeling niet bedoeld voor mensen met grote, problematische schulden. Daarvoor zoeken we, samen met hen,  andere hulp.’

Aanbellen

Een ander nieuw initiatief in het kader van vroegsignalering, is het actief opzoeken van mensen waarvan bekend is dat ze betalingsachterstanden hebben. Kuijpers vertelt dat dat al met succes  sinds 2016 wordt gedaan bij mensen die de huur niet meer betalen. ‘Maar het niet betalen van de huur stellen deze mensen vaak het langste uit. Dus meestal hebben ze al meer betalingsachterstanden. We zijn nu in één buurt, Ondiep/Pijlsweerd, bezig met een pilot om mensen te benaderen die de gemeentelijke- en waterschapsbelasting  of de premie van hun zorgverzekering niet meer betalen. Iemand van het buurtteam en de schulddienstverlening belt dan aan en biedt hulp aan.’

Lees hier meer over de Schuldenwijzer.