De toelichting op de VWS-begroting bevat vele hooggestemde beleidsdoelen. Staatssecretaris Ross wil bevorderen dat mensen met een handicap volwaardig deelnemen aan de samenleving, gelijkwaardig worden behandeld en normaal participeren in de maatschappij. Gehandicapten die dat willen, moeten kleinschaliger en buiten het instellingsterrein kunnen wonen. Daarbij noemt ze zelfs streefgetallen: tussen 2003 en 2006 gaan er minimaal 1000 cliënten per jaar buiten het instellingsterrein wonen. Eind volgend jaar dient dertig procent van de dagbesteding van cliënten die afhankelijk zijn van de AWBZ buiten het instellingsterrein te worden aangeboden en eind 2006 moet dat veertig procent zijn.

Het kabinet verschuift verantwoordelijkheid voor de gehandicaptenzorg zoveel mogelijk naar individueel niveau. De gehandicapte medeburger dient al het mogelijke te doen om zelfstandig te leven. De gemeente gaat daarbij ondersteuning bieden door de inschakeling van welzijn- en zorgdiensten. Deze decentralisatie van verantwoordelijkheden wordt de komende jaren nader uitgewerkt in een Wet voor de maatschappelijke zorg waarin de Wet voorzieningen gehandicapten (WVG), de Welzijnswet en delen van de AWBZ opgaan.

Er komt een lokaal dienstverleningsstelsel, waarin zorg- en welzijnsinstellingen nauw samenwerken en waaruit de ‘schotten’ tussen wonen, zorg en welzijn verdwijnen. Huishoudelijke zorg, wonen en vervoer vallen niet meer onder de AWBZ en worden ondergebracht bij de gemeente. Alleen wie zichzelf niet kan redden, mag hulp vragen. Bij een zeer zware zorgbehoefte kan men terecht bij de regionale indicatieorganen (RIO’s). De RIO’s worden losgekoppeld van de gemeenten en vallen straks direct onder verantwoordelijkheid van het rijk. Voor medische zorg moeten gehandicapten zoveel mogelijk gebruik gaan maken van reguliere voorzieningen (zoals huisartsenzorg). Deze zorg verschuift van het AWBZ-pakket naar de nieuwe basisverzekering die het kabinet wil invoeren.

Marginaliseren

De Federatie van Ouderverenigingen (FvO) reageert furieus op de kabinetsplannen. Mensen met een verstandelijke handicap wacht alleen maar verslechteringen: achteruitgang in de zorg, in de rechtspositie en het inkomen van gehandicapten. ‘Zo wordt gesproken over het gedeeltelijk ontkoppelen van uitkeringen en lonen, het afschaffen van de categorale bijzondere bijstand, hogere eigen bijdragen voor de ziektekostenverzekering en AWBZ. Al deze ingrepen leiden tot een ernstige inkomensachteruitgang voor mensen met een verstandelijke handicap.’

Een jaar geleden stond het ‘recht op zorg’ nog centraal, constateert de FvO, en nu worden de pakketten van ziektekostenverzekering en AWBZ alweer verkleind. Ook de deregulering en decentralisatie naar de gemeente is in de ogen van de FvO een verslechtering. ‘Waar dit toe leidt, zien we bij de uitvoering van de WVG: een aantasting van de rechtsbescherming van de zorggebruiker. Door de grote verschillen tussen gemeentes ontstaat rechtsonzekerheid en rechtsgelijkheid.’ Verschillende organisaties – als de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en CG-raad – ageren tegen de inkomensachteruitgang van gehandicapten en pakketverkleining van het ziekenfonds. ‘Meer en hogere eigen bijdragen, een kleiner verzekeringspakket en vermindering van de huursubsidie ondermijnen de toch al zwakke inkomenspositie van chronisch zieken en gehandicapten,’ waarschuwt VGN, de brancheorganisatie van instellingen voor mensen met een handicap.

De samenhang in de zorg is in het geding door de wijzigingen in de AWBZ. Overheveling van AWBZ-taken naar de nieuwe basisverzekering en de Wet Maatschappelijke Zorg mag niet ten koste gaan van de continuïteit en de coördinatie. ‘De vraag is onder meer of (para)medische zorg voor mensen met een handicap straks voldoende gegarandeerd blijft. Voor aanbieders van gehandicaptenzorg bestaat de dreiging dat zij straks met drie of vier verschillende financiers te maken krijgen.’ Een lichtpuntje is voor de VGN de financiële ruimte om wachtlijsten aan te pakken en waar nodig bouwinitiatieven te ontplooien.

Somma, de vereniging van Sociaal Pedagogische Diensten, denkt dat de introductie van marktwerking in de AWBZ-zorg niet leidt tot meer keuzevrijheid, maar tot beperking daarvan. ‘Signalen in de markt zoals de wachtlijsten, de reeds ontstane allianties tussen zorgaanbieders en verzekeraars en het totstandkomen van monopolieposities wijzen in die richting.’ De afhankelijkheid van gehandicapten van zorgaanbieders en verzekeraars zal alleen maar toenemen. Het kabinet ‘marginaliseert’ zijn verantwoordelijkheid voor een minimaal voorzieningenniveau en zelfstandig functionerende gehandicapten, aldus de vereniging.