Het financiële systeem is vaak te complex en leidt voor een grote groep burgers tot schulden. De eerste opdracht om schulden te voorkomen is door de financiële regels eenvoudiger te maken. Te beginnen bij het toeslagensysteem. Dat is het advies van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS). ‘Gemeenten en instanties kunnen daarnaast meer doen om mensen te helpen vóór zij in de schulden komen’, zegt RVS-lid José Manshanden. ‘Bijvoorbeeld met een financieel loket in elke gemeente, waar iedereen naartoe kan.’

Vereenvoudiging regels

Het lukt al jarenlang niet met de vereenvoudiging van de regels, die de lasten van schuldenaren aanzienlijk zouden verlichten. Zoals bijvoorbeeld de zorgtoeslag en de boetesystemen. ‘Systemen werken vaak tegen elkaar in’, zegt José Manshanden. ‘Digitalisering van de toeslagen bijvoorbeeld is bedoeld om het gemakkelijker te maken. Maar er is een groep mensen voor wie dat veel te ingewikkeld is, zeker als het financieel fout gaat. Wij spraken een toiletjuffrouw met een 0-urencontract. Zij heeft per maand wisselende inkomsten, dat heeft onder andere gevolgen voor haar toeslagen. Toen zij aan het eind van het jaar 1200 euro terug moest betalen, kon ze dat niet opbrengen. Ze zei: “Ik stop met werken, dit brengt me in grotere problemen.”

Schuldenindustrie

De top vier van grootste schuldeisers zijn de zorgverzekeraar, de Belastingdienst, de gemeente en het Centraal Justitieel Incassobureau. Zij hanteren een uitgebreid systeem van boetes, automatische verhogingen en naheffingen waardoor kleine schulden snel groter kunnen worden. Volgens Manshanden is er een ‘schuldenindustrie’ ontstaan van kredietverstrekkers, bewindvoerders, deurwaarders en incassobureaus, die aan schulden verdienen door hoge (rente)tarieven en incassokosten.

Het aantal woningen dat door deurwaarders werd ontruimd, was in 2016 bijna twintig procent lager dan een jaar eerder. Wilbert van der Donk, voorzitter van de Koninklijke Beroepsorganisatie voor Gerechtsdeurwaarders (KBvG): ‘Door betere contacten, lukt het steeds vaker ontruimingen te voorkomen.’ Lees meer>>

Toeslagensysteem

De RVS wil dat de Sociaaleconomische Raad SER zijn hoofd gaat breken over een beter toeslagensysteem dat mensen niet de schulden inloodst. Manshanden: ‘Op korte termijn kan de Belastingdienst alvast regelen dat toeslagen direct overgemaakt worden naar de betreffende instantie. Dan raakt de toeslag niet op in het inkomen en dat maakt het voor klanten duidelijker wat ze te besteden hebben. Verder moeten bestanden gekoppeld worden, zodat veranderingen van levensomstandigheden door instanties eerder worden opgemerkt. En bij elke instantie, van woningcorporatie tot zorgverzekeraar, is een aanspreekpunt nodig, waar mensen met specifieke betalingsproblemen terecht kunnen. Een persoon met oog voor de problemen van klanten, iemand die weet hoe ze klanten kunnen helpen.’

Sociaal domein

De beste remedie tegen schulden is om het niet zo ver te laten komen. En daarin hebben professionals in het sociaal domein een belangrijke rol, zegt José Manshanden. De beperkte signalering van financiële risico’s door de hulpverlening speelt een rol bij het ontstaan van schulden volgens haar: ‘Professionals hebben nog te weinig oog voor de invloed van schulden op een slechte gezondheid. Dat geeft een kapstok om in te spelen op financiële problemen en ook praktisch iets te doen aan de administratie van de cliënt nog vóór dat hij of zij in een web van schulden verstrikt raken.’

Bijscholen

Overigens kost het professionals ook vaak veel moeite en energie om de weg te vinden in het netwerk van regels, zegt Manshanden. ‘Professionals moeten worden bijgeschoold worden op dit punt. Het gaat ook om hoe je de problemen aanpakt. Ga je als belangenbehartiger naast je cliënt staan of ga je bemiddelen tussen cliënt en instanties? Het ligt aan de situatie, en die moet je als professional goed kunnen inschatten.’

Nieuw bewindspersoon

De RVS wil dat het nieuwe kabinet werk maakt van voorkomen van schulden, en een daarvan is het toeslagensysteem onder handen nemen. ‘Het nieuwe kabinet buigt zich sowieso over een nieuw belastingsysteem de komende regeerperiode. Een nieuw toeslagensysteem moet hoog op de agenda. Wij vinden dat daarvoor een speciale coördinerende bewindspersoon moet worden aangesteld.’