Afval dat stelselmatig van het balkon wordt gekieperd, dag en nacht harde muziek of gebonk van schoenen op de vloer. Alcohol- en drugsmisbruik, ruzies, geweld en bedreiging. Een familie Flodder, maar dan nog veel erger. A-sociale buren zijn geen pretje. Straten lopen leeg, omdat een handjevol mensen er het woonplezier vergalt. Gemeenten en woningcorporaties krijgen er steeds minder begrip voor. Volgens de vereniging voor woningcorporaties Aedes is het aantal huurders dat door ernstige overlast uit het huis wordt gezet tussen 2001 en 2002 verdubbeld. Waren het er eerst 244; In 2002 was het aantal in Nederland gestegen tot 429. Het is de verwachting dat het aantal verder zal oplopen, zegt voorzitter Willem van Leeuwen.
Niet alleen de houding tegenover probleemhuurders is veranderd. Ook het type overlastveroorzaker zelf. Vroeger waren het vaak de families Flodder. Families die van generatie op generatie zwak-sociaal door het leven gingen, en vaste klant waren bij sociale dienst, sociale werkplaats, politie, gevangeniswezen, speciaal onderwijs en maatschappelijk werk. Tegenwoordig is de groep heel divers. Zo zijn er de (ex-) psychiatrische patiënten bijgekomen, als treurig gevolg van het beleid om psychiatrische patiënten zo veel mogelijk zelfstandig te laten leven. Weg uit de bossen, midden in de maatschappij. Veel patiënten weigeren hulp, of vallen tussen wal en schip. Dan zijn er nog de personen die het in de maatschappij niet hebben kunnen redden en langzaam maar zeker verloederen. Vaak gaat het om alleenstaande mannen. Natuurlijk zijn er de alcohol- en drugsverslaafden, en de criminelen die maling hebben aan alles en iedereen en hun duistere zaakjes vanuit huis afhandelen.

Hard ingrijpen

De opvang van de a-socialen in Nederland kent een lange geschiedenis. Zo waren er vroeger de woonscholen. Daar werden a-sociale gezinnen opgevangen en heropgevoed. Niet goedschiks, dan kwaadschiks. De kinderen van toen kunnen, jaren na dato, nog steeds woedend worden over de vernedering van toen.
Het is nog niet eens zo lang geleden. Volgens beleidsadviseur Jan-Willem Kluit van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties bestonden in Amsterdam tot in de jaren zeventig de zogenoemde a-dorpen, waar de ‘onmaatschappelijken’ in grote groepen bij elkaar werden gestopt. Daarna, tot het begin van de jaren negentig, keerde het tij. Volgens de heersende opvatting waren a-socialen in feite kansarmen die het slachtoffer waren van de maatschappij. In dat klimaat paste het niet om de slachtoffers aan te pakken en aan te spreken op hun gedrag. Als een woningcorporatie in hele uitzonderlijke gevallen de moed had om naar de rechter te stappen, gaf die, vertelt voorzitter Van Leeuwen van Aedes, steevast nul op het rekest. Adjunct-directeur Ineke Dilling van de Meppelse woningcorporatie Woonconcept kan het zich ook nog herinneren: ‘Wij waren de boeman. De huurder was per definitie zielig.’
Het tij is opnieuw aan het keren. Rechters hebben nu wel aandacht voor de problemen van de buren. Her en der in het land maken woningcorporaties plannen om de probleemhuurders aan te pakken. De gemeente Kampen richtte een aantal jaar geleden al vier ‘luxe wooncontainers’ in om ‘extreem problematische huurders’ in onder te brengen. Voor zover bekend wonen de huurders er naar hun zin, en is de gemeente blij van het clubje verlost te zijn.

Jan-Willem Kluit van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties vindt de Kampense aanpak zo gek nog niet. Ook in Amsterdam wordt nagedacht over iets soortgelijks. Er is te lang en te veel geprobeerd, vindt Kluit, om de probleemhuurders in hun huis te houden. ‘Bijna ten koste van alles.’ Hulpverleners moesten voorkomen dat de situatie uit de hand liep, maar vaak mislukte dat. De instanties waren niet ingesteld op een intensieve begeleiding. Dus zaten de buren met de gebakken peren. Als het lukte om iemand uit de woning te zetten, ging de persoon, vertelt Kluit, gewoon naar een andere corporatie. ‘En daar begon het feest dan opnieuw.’
Woningcorporaties zijn volgens hem gedwongen harder in te grijpen bij ernstige overlast. Kort geleden is nieuwe wetgeving van kracht geworden die woningcorporaties verplicht het woongenot van huurders te garanderen. ‘We kunnen dus voor de rechter worden gedaagd als er klachten zijn, en wij daar niets aan doen.’ Hij pleit voor invoering van een ‘verhuurdersverklaring’: een soort bewijs van goed gedrag waarmee huurders die een nieuwe woning zoeken, kunnen aantonen dat ze in het verleden hun huur hebben betaald en geen grote overlast hebben veroorzaakt. ‘En verder moeten we eerder ingrijpen als er signalen zijn dat er problemen zijn. In het verleden is er te veel “gepamperd”. De individualisering van de maatschappij is misschien iets te ver doorgeschoten. Sommige mensen hebben nu eenmaal begeleiding nodig. Op een vriendelijke manier, en als dat niet helpt met repressie.’

Woningcorporatie Woonconcept uit Meppel heeft een soortgelijk plan. Directeur Van Houten sprak in januari van dit jaar over nood- en containerwoningen die er moesten komen voor het kleine clubje a-sociale huurders dat zijn corporatie rijk is. Ongeveer twintig op de ruim twaalfduizend huishoudens. Vaak gaat het om alcohol- en drugsverslaafden. Ze weten de leefbaarheid van wijken behoorlijk te verstieren.

Wooneigenaars

Bijna een jaar later wil adjunct-directeur Ineke Dilling het niet meer over de ‘containerwoningen’ hebben. ‘We praten liever over een moderne variant van de oude woonscholen. We willen ergens een groot pand kopen, buiten een woonwijk, waar de ergste gevallen kunnen worden opgevangen, en intensieve hulp krijgen van het Leger des Heils.’ De opvang is alleen bedoeld, benadrukt ze, voor die huurders waarbij de normale maatschappelijke hulp heeft gefaald. Want Woonconcept biedt samen met een reeks andere maatschappelijke organisaties sinds vijf jaar alle mogelijke hulp aan de probleemhuurders. ‘Je hebt nu eenmaal mensen die niet te helpen zijn, ongeacht hoeveel blikken hulpverleners je open trekt.’
De corporatie kreeg bijval, maar ook behoorlijk wat kritiek op het plan. ‘Mensen vonden ons a-sociaal. Maar wij vinden ons plan juist sociaal. Het is goed voor de omwonenden. En het is goed voor de probleemhuurder. Want die krijgt nu eindelijk hulp.’
De corporatie leurde ruim anderhalf jaar met het idee bij gemeenten, provincie, fondsen, en stimuleringsregelingen. Niemand wilde meebetalen. Net toen de adjunct-directeur dacht dat het idee onhaalbaar was, kwam er een doorbraak. ‘Tenminste, daar lijkt het op. We praten binnenkort verder.’

De gemeente Breda, tenslotte, gaat nog een stapje verder als het gaat om het uitzetten van huurders als middel om overlast te bestrijden. De gemeente onderzoekt of ze ouders van jongeren die de buurt terroriseren in het uiterste geval uit hun huurhuis kan zetten. VVD-wethouder Alfred Arbouw keek het idee af van de Engelse gemeente Leicester. De gemeente is daar eigenaar van de huizen. In Nederland hebben gemeenten geen woningbezit. Toch wil de wethouder samen met bijvoorbeeld de woningcorporaties zoeken naar nieuwe wegen. Hij geeft toe dat het een vergaand plan is. ‘Maar er zijn grote problemen in de wijk Geeren-Zuid. Als de bestaande middelen niet werken, moeten we andere oplossingen zoeken.’ Hij heeft, zegt hij, geen ernstige kritiek gehad op zijn voornemen. Zelfs niet van de allochtone gemeenschap. ‘In Nederland waait nu toch een andere wind. Mensen willen dat problemen gewoon effectief worden aangepakt. Natuurlijk zorgen we er tegelijkertijd voor dat niet het beeld ontstaat dat alle allochtone jongeren hier problemen veroorzaken. We zijn voortdurend met alle partijen in gesprek.’
Willem van Leeuwen, de voorzitter van Aedes, wil bij de nieuwe flukse aanpak toch een kanttekening maken: Nederland moet niet doorslaan. ‘We pikken de overlast van criminelen, wiettelers en drugshandelaren niet meer. Okay. Maar, ik zal maar zeggen, de ouderwetse geaccepteerde dorpsgek moet daar niet het slachtoffer van worden. Die moet op een tweede kans kunnen blijven rekenen, en hulp krijgen. Ook al heeft hij of zij zich misdragen.’