Veenhuizen ligt ‘uitgesmeerd’ langs een kanaaltje even ten westen van Assen. Het dorp heeft drie grote strafinrichtingen: Norgerhaven, Esserheem en Bankenbosch. Sinds 1875 is Justitie er de grootste, en lange tijd zelfs de enige werkgever geweest. Iedere inwoner werkte in de gevangenis, of zat in de gevangenis.
Afgesloten
Veenhuizen is meer dan een eeuw van de buitenwereld afgesloten geweest. Er waren eigen landerijen, fabriekjes, een ziekenhuis, kerken voor elk geloof, werkplaatsen en woningen voor het personeel. Buitenstaanders waren er niet welkom. Die mochten pas medio jaren 80 het dorp in. Nagenoeg alle panden hebben een relatie met het gevangeniswezen, waaronder veel woningen met stichtelijke namen als Orde en Tucht, Werk en Bid en Arbeid is Zegen. Veenhuizen telt ruim 100 rijksmonumenten; nergens vind je zo veel monumenten op zo’n kleine bevolking.
Kolonie
Veenhuizen is van oorsprong een veenontginningsgebied. In 1823 werd de ‘Kolonie Veenhuizen’ gesticht. Het was de bedoeling om landlopers, bedelaars en zwervers uit heel Nederland te leren werken en onderwijs te geven. Later die eeuw raakte de kolonie in financiële problemen en kwam die in handen van het ministerie van Justitie.
Strafinrichting
Toen Justitie zich in de jaren 80 van de vorige eeuw terugtrok achter de hekken van de strafinrichtingen, werd in hoog tempo een groot deel van de panden afgestoten. Die kregen geen andere functie uit veiligheidsoverwegingen: Veenhuizenwas en bleef een gevangenisdorp. Leegstand en verpaupering sloegen daarna snel toe.
Erfgoed
Het duurde lang voordat overheden zich realiseerden dat Veenhuizen een voor Europa unieke ontstaansgeschiedenis heeft. Ruim 10 jaar geleden werden de handen ineengeslagen om het dorp als cultuurhistorisch erfgoed te behouden. Het eerste grote project werd in 2005 opgeleverd: het Nationaal Gevangenismuseum. De laatste mijlpaal, 1,5 jaar geleden, was de opening van het gerestaureerde ‘Klein Soestdijk’, de weelderige voormalige woning van de gevangenisdirecteur.
Geld
De restauratie van het gevangenisdorp heeft bijna 60 miljoen euro gekost. Weggegooid geld als de gevangenissen sluiten, vreest de provincie Drenthe. Veenhuizen is bovendien genomineerd voor een plaats op de Werelderfgoedlijst. Dat kan het dorp wel op zijn buik schrijven als de plannen van Teeven doorgaan, vreest CdK Tichelaar. Ook de werkgelegenheid krijgt een zware klap. Zo’n 70 inwoners van het dorp hebben een baan achter de hekken.
Bron: ANP/ANP-Photo/Koen Suyk
