Amma Asante werkte vanuit Movisie als onderzoeker meewerkte aan een handreiking voor gemeenten en de pas verschenen wegwijzer voor sportverenigingen. In de media gaat het vooral over gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. De onderzoeker benadrukt de bredere scope van het thema: ‘Tijdens bijeenkomsten met sportverenigingen blijkt dat de meeste verenigingen vooral problemen hebben met agressie en pesten. Ook discriminatie komt veelvuldig voor.’

Nuttig voor sociaal professionals

Beide handreikingen zijn volgens Asante nuttig voor iedereen die betrokken is bij het draaiende houden van de amateursport. Behalve de besturen, trainers, leden en andere vrijwilligers, zijn dat ook sociaal professionals als buurtcoaches, voorheen combinatiefunctionarissen. Met name deze beroepskrachten kunnen hun kennis en ervaring inzetten om verenigingen te ondersteunen in hun aanpak.

In het heetst van de strijd

Elke aanpak dient te vertrekken vanuit de erkenning dat grensoverschrijdend gedrag een lastig onderwerp is om over te praten. De wegwijzer geeft daarvoor meerdere verklaringen. Ten eerste vanwege het positieve imago van sport: het is gezond, gezellig, ontspannend. In dat plaatje past grensoverschrijdend gedrag niet. Een andere reden is dat sport ‘strijd’ is, en in het heetst van de strijd worden de grenzen qua toelaatbare agressie opgezocht.

Gebrekkige definiëring

Grensoverschrijdend gedrag is bovendien onderdeel van onze cultuur, stelt Asante. ‘Het is erin geslopen. Daardoor wordt het soms niet meer gezien. “Wat is er mis met een tik op de billen, dat doen we allemaal hier,” hoor je dan.’ Er is mede daardoor een grijs gebied, en dat maakt het extra lastig om erover te beginnen. Naast onbedoeld een grens overgaan zijn ook foute grappen een veelvoorkomend gevolg van de gebrekkige definiëring.

Volgende dag elkaar tegenkomen

Het gesprek aangaan is alsof je op eieren loopt, want het gaat gepaard met ingewikkelde vragen. Hoe weet je of het alleen een gerucht is of iets dat feitelijk gebeurt? Wie ben jij om iemand anders aan te spreken, hoe ver reikt je verantwoordelijkheid? Wat verder ook niet helpt om er lichtvoetig over te praten is dat je de ouder, trainer of vrijwilliger de volgende dag in de supermarkt tegen kunt komen.

De hoogste tijd voor vervolgstappen

De onderzoeker ziet vooral veel verontwaardiging aan de talkshowtafels, maar het is wat haar betreft de hoogste tijd om vervolgstappen te zetten. ‘Het lijkt in de media soms alsof we niet weten hoe we grensoverschrijdend gedrag aan moeten pakken. Maar dat weten we wél, de kennis is beschikbaar.’ Die kennis sluit aan op de vaststelling dat het een lastig gespreksonderwerp is met een groot grijs gebied. ‘Daarom is het tijd voor een breed gedragen sociale norm, daar kunnen verenigingen mee verder.’

Normstellend kader

Sportverenigingen kunnen veel baat hebben bij een normstellend kader. In beide publicaties besteedt Movisie dan ook aandacht aan het opstellen daarvan. Asante: ‘Normen stellen vinden we misschien on-Nederlands. Dat hebben wij als vrijgevochten individuen toch niet nodig? Het klinkt misschien ook zwaar, maar het is nodig en het helpt enorm om vast te kunnen stellen of bepaald gedrag de grens over gaat.’

Simpele vragen

In feite gaat het om simpele vragen, stelt Asante. Is er sprake van vrijwilligheid, van wederzijdse goedkeuring? Getuigt het gedrag van respect voor elkaar? Hoe staat het met de zelfbeschikking aan beide kanten? ‘Door dit soort vragen te stellen wordt het makkelijker om bepaald gedrag te duiden en te normeren. Zit het gedrag in het grijze gebied, of is het onacceptabel? Bij een tik op de billen van een collega is er duidelijk geen sprake van wederzijdse goedkeuring. Dus: grensoverschrijdend.’ Deze objectieve manier kijken helpt welles/nietes impasses te voorkomen en is daarmee een steun voor slachtoffers, plegers en omstanders.

Bruikbare tools

De wegwijzer biedt een overzicht van bruikbare tools die verenigingen en professionals kunnen helpen om het gesprek aan te gaan over dit soort vragen. Voor volwassenen is er bijvoorbeeld een gesprekstool waarmee aan de hand van stellingen duidelijk wordt hoe de deelnemers tegen grensoverschrijdend gedrag aankijken. De struisvogelsessie is een andere tool die helpt de handelingsrichting voor de vereniging te verduidelijken.

Extra weerbaarheid

Een goede tool die sociaal professionals in kunnen zetten om met jonge sporters het gesprek over seksueel grensoverschrijdend gedrag te voeren is het Spel Oké?! Aan de hand van stellingen, doe-opdrachten en weetjes staan jongeren stil bij wat ze voelen denken. ‘Jongeren oefenen hoe ze gepast kunnen reageren in bepaalde situaties’, vertelt Asante. ‘Die extra weerbaarheid heeft een preventief effect, want jongeren herkennen praktijksituaties eerder en kunnen er beter op reageren en erger voorkomen. Maar echte preventie is natuurlijk dat er geen grenzen worden overschreden.

Sociale veiligheid

De wegwijzer behandelt ook het begrip sociale veiligheid en laat zien dat er wat dat betreft een duidelijke rol is voor de lokale overheid. ‘Zeker in de preventieve sfeer’, zegt Asante met klem. ‘Het hoort bij de publieke gezondheid, we worden allemaal ingeënt tegen ziektes. Gemeenten stimuleren dat we aan sport doen. Dan is het niet meer dan logisch dat ze er ook aan werken dat dat veilig kan gebeuren.’

Niet alleen bij incidenten

Sociale veiligheid is wat Asante betreft geen kwestie van reageren op incidenten die de krant halen. ‘Een veilig sportklimaat en het werken met een normatief kader dient structureel te zijn binnen verenigingen en clubs. Het moet dus een terugkerend gespreksonderwerp zijn binnen de verenigingen en clubs én met gemeenten.’ Dat laatste omdat er ook op het niveau van de relatie tussen gemeente en sportvereniging sprake moet zijn van sociale veiligheid. ‘Het komt voor dat sportverenigingen de vuile was niet buiten durven te hangen uit angst subsidie te verliezen.’

Gemeentelijke sportpedagogen

Asante kent ook verschillende voorbeelden van gemeenten die gericht beleid hebben om de sociale veiligheid binnen sportverenigingen te versterken. ‘De gemeente Rotterdam zet sportpedagogen in voor verenigingen. Die zijn meerdere dagen per week aanwezig op de club, onder meer om de pedagogische vaardigheden van de trainers te helpen vergroten. Trainers kunnen daarmee beter herkennen wat leeftijdsadequaat gedrag is en wat niet.’

Ruggensteun

De rol om de sociale veiligheid te versterken is wat Asante betreft niet voorbehouden aan gemeentelijke sportpedagogen. ‘De wegwijzer is een ruggensteun voor alle sociale professionals op het snijvlak van sportverenigingen en de omgeving: denk aan buurtcoaches, jongerenwerkers, maar ook aan ouderenwerkers die beweegprogramma’s uitvoeren.’