‘Wat heb je nu bereikt?’ Dick Hollemans leunt rustig achterover in zijn stoel. ‘Je hebt nu even kunnen nadenken over wat er is gebeurd.’ Mohammed kijkt schichtig naar de grond. ‘Maar ik heb ook het recht om “nee” te zeggen, net als Hussein.’ ’En als Hussein in de sloot springt, doe jij dat ook?’ vraagt Hollemans naar de bekende weg. ‘Hoe ga je dit nu oplossen?’ Mohammed haalt zijn schouders op. ‘Kom op, dat weet je best.’ ‘Gewoon, de kantine schoon maken,’ komt er weifelend uit. ‘En?’ ‘Mijn excuses aanbieden aan de kantinebeheerder.’ ‘Goed, je redt het wel alleen verder,’ zegt Hollemans, ‘ik wil Hussein nog even spreken. Haal je hem even?’

Hollemans, pedagogisch conciërge op een ‘zwarte’ VMBO-school, doet zijn werk volgens het boekje. Eigenlijk is het andersom: de manier waarop hij te werk gaat is beschreven in een boekje: “Respect, 99 tips voor het omgaan met jongeren in de straatcultuur”. Auteur Hans Kaldenbach geeft daarin heel praktische voorbeelden én adviezen over de aanpak van moeilijke jongeren. En die aanpak gaat ver; meebuigen om je doel te bereiken is meestal de beste oplossing. Dus als zo’n schoffie je het bloed onder de nagels uit haalt, of zelfs klappen uitdeelt, dan moet je als jongerenwerker, agent of conciërge respect tonen? En niet luid en duidelijk bevelen dat hij daar acuut mee moet stoppen? Inderdaad, is de boodschap van het boek. Met de ‘indirecte methode,’ rekening houden met de emoties en de eer van de belager, bereik je veel meer. ‘Mensen kunnen alleen professioneel handelen als zij begrijpen wat de ander beweegt,’ aldus Kaldenbach.

Waarom hebben sommige mensen problemen met moeilijk handelbare jongeren, in de bus, op straat, op school? Terwijl anderen confrontaties schijnbaar eenvoudig weten op te lossen. Die vraag was voor Kaldenbach, docent bij de hogeschool Utrecht en trainer op het gebied van communicatie en interculturaliteit, het uitgangspunt voor het schrijven van de 99 Tips. Hij ging op onderzoek uit naar de werkwijze van mensen als Hollemans. En kwam tot de conclusie dat de judo-aanpak -meebuigen- meestal beter werkt dan de karate-aanpak -confronterend ingaan tegen wat er gebeurt.

Eervol

De agenda van een docente wordt gestolen als ze even de klas uit is. Ze vraagt, smeekt, dreigt, maar de agenda komt niet boven tafel. Een allochtone collega legt uit aan de klas dat die agenda erg belangrijk is en zoiets op deze school toch niet mag gebeuren. Dat zou een schande zijn. Als ze voelt dat ze daarover de instemming van de klas heeft stopt ze. De volgende dag wordt de agenda in de kantine gevonden. Zij heeft gebruik gemaakt van het eergevoel en de sociale controle van de klas. De leerlingen vinden een eervolle uitweg om de agenda terug te geven. (Uit: “Respect”)

‘Op dat moment is het niet slim om de ethiek van “je mag niet stelen” aan de orde te stellen. De agenda krijg je er namelijk niet mee terug,’ stelt Kaldenbach. Pas daarna, eventueel enkele dagen later, moet je ze goed duidelijk maken dat je dat niet accepteert.

Hollemans heeft meegemaakt dat twee jongens een meisje voor school aftuigden. ‘Ik ging naar die jongens toe en vroeg of het meisje problemen had veroorzaakt. Met zo’n vraag leg je eerst contact met die enorm opgefokte jongen. Het effect was dat ze ophielden met slaan. En ik maar blijven praten. De een kalmeerde, maar de ander werd woest toen ik zei dat ik wel 112 moest bellen. ‘Ik zei: “Als je verstandig bent, wacht je hier op de politie en kun je zonder poespas vrijwillig meegaan. Anders kom je bij de politie op de zwarte lijst te staan en komen ze je thuis ophalen, waar je ouders en alle buren bij zijn.” Toen de politie kwam, hebben ze me een hand gegeven en zijn meegegaan.’

Contact maken, meebuigen, je inleven in de situatie van de jongere: waarom doet iemand zo? Persoonlijke aandacht geven. Dat is het geheim van Dick Hollemans en daarom hebben alle jongeren op school respect voor hem. ‘Als je goed contact met jongeren hebt, lukt het bijna altijd ze ook in moeilijke situaties aan te spreken.’ Hoe ver kun je meebuigen? Tot je niet anders meer kunt dan de politie inschakelen, volgens Hollemans. ‘Dat is de instantie die de grens moet trekken en ook daadwerkelijk kan straffen. Het gebeurt wel een dat een jongere zoveel overlast geeft, dat ik hulp van andere instanties inroep, de jeugdhulpverlening of de politie. Als dat niet werkt, is het hopen dat hij iets uitvreet waarbij hij wordt gesnapt, zodat ze hem in een gesloten inrichting helpen.’

Rachid Laghzaoui is jongerenwerker buurthuizen in Gouda en dagelijks in de weer met wat wordt gezien als de moeilijkste doelgroep: Marokkaanse jongeren. ‘Ik zeg altijd tegen de jongeren: “respect moet je verdienen. Ik wil je helpen, maar dan moet jij je aan de afspraken houden.” Als een jongen me twee keer in de maling neemt, dan houd ik er mee op. Daar ligt mijn grens. Dan kan ik ook hard zijn en hun eer aantasten. Ik vertel hen dat ze “niets” zijn en “niets hebben”. Ze komen terug die jongens, op hun knieën. Want ze willen best veranderen, ze willen ook graag een baan en een leuk leven. Alleen kun je niet iemand die zes jaar lang geen school, geen werk en geen thuis heeft gehad de volgende dag om negen uur naar zijn werk sturen. Die jongeren moeten eerst leren dat zijn leven structuur nodig heeft, hij moet verantwoordelijkheden leren. Dat doe je door ze vertrouwen te geven. Als ze zich ervan bewust zijn dat je hen helpt, doen ze alles voor je.’

Laghzaoui past zich in eerste instantie aan de levenswijze van de jongere aan. ‘Het heeft geen zin tegen ze te zeggen: “je moet dit en je doet dat fout”, dat horen ze dagelijks.’ De kunst is om hun eigen gedrag tegen henzelf te gebruiken. ‘Ik kan zeggen: “vertel mij wie die geluidsbox uit het buurthuis heeft gepikt”. Maar ik haal de overgebleven box weg, zodat ze geen muziek meer hebben. “Waarom doe je dat nou, Rachid, dan kunnen we geen muziek luisteren?”, vragen ze dan. Dan vraag ik: “waarom pikken jullie die box, je pakt jezelf ermee.” ‘

Buigen

‘Ik buig mee door me te verplaatsen in de jongere. Je moet vooral jezelf blijven. Ze moeten mij serieus nemen, anders bereiken we niks. Dat betekent ook dat ik mezelf soms kwetsbaar moet opstellen.’ Anka Kleerekoper is interventiewerker bij Nieuwe Perspectieven in Amsterdam. Jongens en meiden tussen 12 en 20 jaar, die meervoudige problemen en meerdere politiecontacten hebben, worden door haar begeleid naar een nieuw en stabiel leven. ‘Wij spreken jongeren aan op hun kracht,’ zegt Kleerekoper. ‘Dat vergt vertrouwen. Natuurlijk wordt dat ook wel eens beschaamd. Dan confronteer ik die jongere daar mee. “Als jij het laat afweten, kan ik je niet meer helpen”. Respect tonen is de ander in zijn waarde laten. Geen oordeel vellen over het verleden van die jongere, hoe crimineel dat ook is. We gaan opnieuw aan de gang.’

De begeleiding bij Nieuwe Perspectieven is intensief, maar er wordt ook van de jongere geëist dat hij of zij zich tweehonderd procent inzet. Zodra iemand terugvalt in crimineel gedrag is het einde begeleiding. Het pedagogisch moment komt aan de orde, volgens Kaldenbach, als de jongerenwerker, de agent of de conciërge een band heeft opgebouwd. ‘De psychologie van de straatcultuur is dat deze jongeren meer contact en meer structuur – dus óók grenzen – nodig hebben dan wie ook. Zolang je door die persoonlijke band een beroep kunt doen op het eergevoel van jongeren, zijn ze aanspreekbaar. Je hoeft niet direct met juridische straffen aan te komen.’ Meebuigen oké, maar mag je een raddraaier zijn straf onthouden ten bate van de judo-aanpak? Kaldenbach: ‘Er is een groep jongeren die de judo-fase al voorbij is. De Diamantbuurt in Amsterdam wordt geterroriseerd door een veertigtal jongeren. En de politie doet niets. Die moet je gewoon oppakken en straffen. Dan kan je misschien daarna weer beginnen met contact te leggen met jongeren in die buurt.’

Wie iets verkeerd doet, mag zijn straf niet ontlopen, vindt Rachid Laghzaoui. ‘Mijn straf is de daders negeren. Ik heb tegen die jongens gezegd dat ze niet meer achter de bar mogen komen, omdat ik ze niet meer vertrouw. “Maar wij hebben niks gedaan”, zeggen de anderen dan. Dan maak ik ze duidelijk dat ze elkaar moeten corrigeren, wie pikt wordt niet geaccepteerd. Het werkt.’