Het jaarverslag 2003 van Combiwel heet ‘Tegen de stroom in’, als ware het een pamflet van een verzetsbeweging. ‘Als je geen missie meer hebt, dan ben je een overheidsdienaar,’ legt Hans Zuiver uit. ‘Dat betekent dat je eigenlijk alles volgens structuurtjes van de overheid zou moeten organiseren. We moeten juist eigen doelen formuleren, en daar zelf de middelen bij zoeken. We willen werken aan sociale cohesie, maar de politiek loopt constant te individualiseren. Ik ga dus tegen de stroom in, ik bouw aan sociale samenhang.’

Vijf jaar geleden werd Zuiver directeur van Combiwel, destijds een nieuwe welzijnsorganisatie in het Amsterdamse stadsdeel Oud-Zuid. Door overname van het welzijnswerk in Oud-West groeide de holding vorig jaar naar 760 medewerkers, waarvan de helft in de kinderopvang. Combiwel heeft een omzet van 21 miljoen euro.

Zelf begon Zuiver al 25 jaar geleden als jongerenwerker, daarna was hij coördinator van buurtcentra in De Pijp. Hij was (mede)initiatiefnemer van spraakmakende projecten, die een succes werden door een combinatie van disciplines. Projecten als Ontmoetingscentrum De Pijp (opvang van dementerenden en hun mantelzorgers), de Community School (basisschool, buurthuis, buitenschoolse opvang en maatschappelijke dienstverlening ineen), de Gouden Koets (een kinderdagverblijf in een winkelcentrum) en De Ontmoeting (een multi-etnisch ontmoetingscentrum voor ouderen, in samenwerking met zorgcentra).

Zuiver presenteert zich als een gewone Amsterdamse jongen, die iedereen het gevoel geeft even belangrijk te zijn. Hij loopt vaak voor de troepen uit, zegt een van zijn medewerkers, maar door zijn charisma en leiderschap krijgt hij zijn personeel steeds mee. ‘Als je trots bent op je mensen, dan moet je hun kwaliteiten laten beklijven,’ zegt Zuiver. ‘Glimstenen in je organisatie moet je koesteren, want dat kunnen diamanten worden. Je moet je medewerkers stimuleren als ondernemers, maar sommigen moet je eerst enthousiasmeren. Die hebben van huis uit geleerd niet te koop te lopen met hun kwaliteiten.’

‘De politiek’ discussieert alleen nog maar over wie wat moet betalen, maar niet over de inhoud van het werk, constateert Zuiver. ‘De VVD wil in Oud-Zuid dat burgers meebetalen aan de diensten, maar schrikt zich te pletter als de kinderopvang 5 euro 65 per uur kost. Liberalisering is zonder enige waarde, als het los staat van de doelen en resultaten. De VVD wil alles doen met opvoedingsondersteuning, als het maar betaalbaar blijft. Maar voor de cursus Nederlands moeten cursisten het volle pond betalen. De fietslessen voor allochtone vrouwen kregen na Fortuyn geen subsidie meer. Maar ik laat de mensen voor tennis iets meer betalen en verschuif een deel om de fietslessen betaalbaar te houden. Dat is dus tegen de stroom in, want fietslessen zijn een fantastisch mooi integratieproject. Maar de politiek voert geen beleid. Er is geen lokaal sociaal beleid. Punt uit.’

Hans Zuiver wil ook binnen zijn organisatie de disciplines nauwer laten samenwerken. ‘We doen niet mee met specifieke discussies over het beroepsprofiel van de maatschappelijk werker. Het is inwisselbaar wat een sociaal raadsman doet, een maatschappelijk werker, een ouderenadviseur of een sociaal cultureel werker. Die laatste kan individuele vragen vertalen naar een groepsaanbod. Daarom hebben we sociaal raadslieden in de buurthuizen neergezet voor spreekuren, niet om hun eigen winkel te runnen. In februari tot maart zit het dan vol met mensen die hun belastingformulier in laten vullen. We zetten ze nu met zijn allen achter de pc en laten ze onder begeleiding het formulier computergestuurd invullen. Een ideale combinatie van belastingformulier invullen en computerles.’

De gemeente moet de samenwerking tussen de sectoren aansturen, en zich niet alleen met de bekostiging bezighouden. ‘Tien jaar geleden moesten we afscheid nemen van de bevlogenheid van het welzijnswerk,’ zegt Zuiver. ‘Dat moest geprofessionaliseerd worden, met heldere kostprijzen, uurtarieven. Je kunt dan wel een productomschrijving formuleren, maar je hebt nog niet de inhoud. Inspelen op wat er in een wijk gebeurt is veel belangrijker. We hadden die toestand in de Diamantbuurt (waar Marokkaanse jongeren een gezin wegpestten, red.). Dat ging direct over in de moord op Theo van Gogh. Waar het dan aan ontbreekt, is de coördinatie door de overheid. We hadden vroeger een gecoördineerde samenwerking met de politie. 25 Jaar geleden waren het gemengde jongerengroepen, nu vooral Marokkaanse. Ook toen al stond de Diamantbuurt in de top-10 van het vandalisme. Die groepen werden aangevoerd door Nederlandse jongens. De verettering en de brutaliteit zijn nu meer zichtbaar.’

Gabriël van den Brink (NIZW) riep tijdens het tv-programma Buitenhof over de Diamantbuurt: ‘Preventie helpt niets.’

‘Grote lulkoek. Preventie werkt ontzettend goed. Op de dag van de moord op Van Gogh heeft de politie allerlei noodmaatregelen getroffen. Mijn jongerenwerkers zijn avondenlang tot 1 uur ’s nachts als ambulant werker de Diamantbuurt ingegaan. Ze hebben provocaties voorkomen. Jongerenwerk is goed in preventie, werken aan waarden en normen. Maar als er geen samenhang is tussen preventie en repressie, heb ik een dik probleem in deze samenleving. Zeven jaar geleden hadden we een preventieve Diamant-aanpak. De verantwoordelijke van dit politiedistrict was geïnteresseerd in preventieve oplossingen en wat we er samen aan konden doen. Het stadsdeel hoefde daar minder streng op te sturen, maar de match kwam voort uit een gezamenlijke visie.

‘Nu krijg ik het onvoldoende voor elkaar om met de politie helder te communiceren. De politie wilde geen welzijnswerker worden, zei ze. Dan denk ik: natuurlijk wil je geen welzijnswerker worden, niemand wil welzijnswerker worden, alleen ik en mijn 760 medewerkers. Als die trots in je club zit, dan kan je tot prestaties komen. We noemen ons geen maatschappelijk ondernemer, maar welzijnsorganisatie. We sturen op het welzijn van mensen. Of die term welzijnswerker nou een geuzennaam wordt, interesseert me geen ene moer.’

Maar wat is het geheim van de Maatschappelijk Ondernemer 2004? Goede ideeën, samenwerken, de juiste personen op de juiste plaats?

‘Ja, bij de Community School heb je bijvoorbeeld iemand nodig die de samenwerking zoekt. In het onderwijs kost het veel meer tijd om iets te bereiken. Het is zo traditioneel ingericht dat je bijna geen vernieuwing in het onderwijs krijgt. Het experiment loopt af en we moeten kiezen voor een verdere integrale sturing. Dan moet je zeggen: stop met de verzuiling van welzijn, kinderopvang en onderwijs. Laten we er één verantwoordelijke manager van maken.’

Maar waarom wil een welzijnsinstelling een school runnen?

‘De ontwikkeling van kinderen kan een school nooit alleen organiseren, de ontwikkeling van de ouders moet je daarin meenemen. En de buurt waarin de ouders wonen, is ook weer van invloed op hun kansen.’ Zuiver verwijst naar de slogan van brede school: ‘It takes a village to raise a child’. ‘We hebben nu een model voorgesteld waarin de Community School een werkmaatschappij van Combiwel wordt. Combiwel voorziet dan in het onderwijs, kinderopvang en welzijn en de sturing van het hele pakket.’

Wat doet u als u het geld niet krijgt van de overheid? Samenwerken met Albert Heijn, zoals bij kinderdagverblijf De Gouden Koets, in een klein winkelcentrum?

‘Samenwerken met Albert Heijn is hartstikke moeilijk. Zij gaan nooit maatschappelijk werk voor me betalen. Bij De Gouden Koets betalen ze geen kindplaatsen, maar ze maken de huurprijs betaalbaar. Ik verwacht helemaal niet dat Albert Heijn meedenkt over het welzijnswerk. Ouders kunnen straks voor 3 euro 50 per uur hun kind een paar uur naar het dagverblijf brengen als ze boodschappen doen. Via De Gouden Koets krijgen we regelmatig inschrijvingen voor de reguliere kinderopvang.’

Hoe vergroot u als maatschappelijk ondernemer uw onafhankelijkheid van de overheid?

‘Ja, dat is een struggle for life van hier tot ginter. De aflopen jaren heb ik een miljoen uit fondsen gehaald en daar zat ook het Europees Sociaal Fonds bij. We hebben bijdragen gehad van het VSB-fonds en het Oranjefonds. Dat zijn telkens een paar ton en het maakt je dus niet onafhankelijk. Op een omzet van 21 miljoen zijn dat druppels op een gloeiende plaat.’