Voor Christine Kuiper, kenniswerker bij Movisie, is het volkomen logisch dat de rol van sociaal werk in de klimaatcrisis steeds groter wordt. ‘Een paar jaar geleden werd je nog vreemd aangekeken als je erover begon. De klimaatcrisis, dat is toch vooral een technische aangelegenheid?! Maar hoe meer je je verdiept in de gevolgen, hoe duidelijker het wordt dat deze enorme crisis ook een sociale opgave is.’

Niet uitstellen

Deze week bracht Movisie een journalistiek onderzoek naar energiearmoede uit, met veel interviews over oorzaak, gevolgen en mogelijke oplossingen. Sociaal professionals, burgerinitiatieven en branche- en belangenorganisaties onderstrepen dat het werken aan oplossingen geen dag langer uitgesteld kan worden.

Open beroep

In Groen sociaal werk, dat eveneens deze week verscheen, schrijft Kuiper: ‘Sociaal werk is een “open” beroep. Dat betekent dat sociaal werkers zich steeds afstemmen op de veranderende sociale context.’ In die context worden de ongelijkheden steeds schrijnender: ‘Op een plek wonen met schone lucht, zonnepanelen op het dak, je huis isoleren: het is vooral toegankelijk voor mensen met geld. En dan hebben zij ook nog mazzeltjes als subsidie.’

Kwetsbaren hardst geraakt

Tegelijkertijd raakt de klimaatcrisis mensen in een kwetsbare positie het hardst. Niet alleen ver weg, maar ook in Nederland. Kuiper: ‘Dat zagen we afgelopen zomer wel, bij de overstromingen. Ouderen, zieken en kinderen konden minder goed vluchten. En ook van luchtvervuiling en hitte hebben zij het meeste last. Je zult maar in een slecht geïsoleerde woning zonder tuin wonen.’

Sociale onrechtvaardigheid

De groeiende ongelijkheid appelleert aan een van de kerntaken van het sociaal werk: het voorkomen van sociale onrechtvaardigheid. ‘Het sociaal werk moet óók zo krachtig mogelijk gaan staan voor klimaatrechtvaardigheid’, zegt Kuiper. ‘Sociaal werk is een mensenrechtenberoep. De klimaatcrisis maakt eens te meer duidelijk hoe onterechte verschillen door overheidsbeleid alleen nog maar groter worden.’ Een actueel voorbeeld is de verlaging van de accijnzen aan de pomp, waar vooral de hoge inkomens van lijken te profiteren.

Dubbelop van waarde

De publicatie is verplichte kost voor alle sociaal werkers die hun vak inderdaad als een open beroep zien. Want in enkele pagina’s geeft het boekje een overzicht van alle relevante informatie over de klimaatcrisis en de energietransitie. Veel informatie is dubbelop van waarde: voor de eigen kennis en om in te zetten bij het verbinden en mobiliseren van mensen, zoals de impactmeter die Babette Porcelijn samen met  de TU Delft ontwikkelde. Met concrete voorbeelden en aanknopingspunten laat de publicatie zien hoe professionals ermee aan de slag kunnen gaan.

Koppelkansen

Gevraagd naar het meest interessante voorbeeld, is het lastig kiezen voor Kuiper, ‘want bij elke situatie past een ander voorbeeld het beste. Maar de gemene deler is wel dat koppelkansen het meeste kans van slagen hebben. In Rotterdam is de onafhankelijke organisatie Aktiegroep Het Oude Westen al sinds de jaren zeventig actief. De Aktiegroep geniet veel vertrouwen in de wijk en heeft samen met de inwoners geregeld dat er een fonds is waaruit de verduurzaming van hun woningen is betaald. Daardoor konden ook huishoudens zonder spaargeld mede-eigenaar worden van een collectief zonnedak.’

Klimaatadaptatie

Kuiper benadrukt dat de klimaatcrisis vele kanten heeft en dat de rol van het sociaal werk dus ook breed tot uitdrukking kan komen. Ze ziet dat die zich vooralsnog toespitst op de energietransitie, maar sociaal werkers kunnen zich bijvoorbeeld ook inzetten voor klimaatadaptatie: het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. ‘Dan kun je denken aan projecten die zorgen voor meer groen in de buurt. Dat is ook weer een mooie koppelkans: mensen worden blij van de extra contacten in de buurtmoestuin, planten ruilen en postzegeltuiniertips uitwisselen.’

Verschillende rollen

Zoals de voorbeelden laten zien, kunnen sociaal werkers dus hun agenderende, stimulerende en verbindende rol pakken. Daarnaast kunnen sociaal werkers ook belangrijk zijn in informerende zin. Bewoners vanaf het begin betrekken kan een hoop ellende voorkomen, stelt Kuiper. ‘Neem windmolens, daarin zie je dat de meningen erg polariseren. Dat kan voorkomen worden als de plannenmakers de omwonenden vanaf de start van het proces goed betrekken. En ook als ze goed geïnformeerd zijn, als ze de voordelen kennen. Onderzoek laat zien dat de ervaren overlast dan echt afneemt. En dat kan voorkomen dat plannen vertraging oplopen of mislukken.’

Tegenstrijdige belangen

Kuiper realiseert zich dat het best ingewikkeld kan zijn voor sociaal werkers. Omdat er tegenstrijdige belangen zijn bijvoorbeeld, zoals in het geval van de voor- en tegenstanders van windmolens. ‘Tata Steel is ook zo’n lastige situatie. Voor het klimaat en de gezondheid van omwonenden is het duidelijk dat het schoner moet. Maar veel mensen zijn er voor hun inkomsten van afhankelijk. Ook weer de mensen in een kwetsbare positie die niet zo makkelijk ergens anders werk kunnen vinden.’

Niet voor het karretje laten spannen

Kuiper stelt opnieuw dat goede informatievoorziening erg belangrijk is in dit soort situaties. Dat is in eerste instantie een taak van de overheid, net als dat die de inwoners serieus moet nemen. En daar schuilt ook een gevaar in voor het sociaal werk, zegt ze: ‘Je moet als sociaal werker uitkijken dat je je niet voor het karretje van de gemeente laat spannen. Jij moet niet degene zijn die de inwoners mobiliseert zodat de gemeente haar plannetjes kan realiseren.’

Donuteconomie

Want de aanpak van de klimaatcrisis moet op zo’n manier gebeuren dat het goed voelt voor iedereen, anders ontstaat er alleen maar meer wantrouwen en vijandschap naar de overheid, daar is Kuiper van overtuigd. ‘Het kan: een samenleving waarin iedereen gelukkig kan zijn en we binnen de mogelijkheden van de aarde blijven.’ Ze noemt de donuteconomie Kate Raworth als interessant model. ‘Het gesprek hierover voeren, er samen over nadenken, dat hoort ook bij het sociaal werk.’

Vandaag beginnen

Voor dat debat zouden sociaalwerkorganisaties wat Kuiper betreft ruimte moeten creëren. En ook op praktisch niveau valt er bij de organisaties nog wel wat te winnen. Dat brengt haar bij een punt dat sociaal werkers vandaag al op kunnen pakken en dat verre van ingewikkeld is: ‘Ga eens na bij je eigen organisatie, liggen er wel zonnepanelen op het dak? Staan er bakken om het afval te scheiden?’

Ook interessant:

Dit onderzoek onder opbouwerkers in Limburg over hun rol in de energietransitie

Dit artikel over de klimaatcrisis, inclusief links naar een drietal sessies die Movisie eind vorig jaar organiseerde.
Dit artikel over energietransitie en energiearmoede
Dit artikel over sociaal werk tijdens klimaatrampen
Dit artikel over sociaal werk in aardbevingsgebieden