Verpleegkundig specialist Jenny de Rijke werkt al ruim 12 jaar in de verslavingszorg. Ze zet zich op allerlei manieren in om de stigma’s over verslaving te doorbreken. Ze behandelt mensen met een verslaving, ze spreekt met naasten, geeft trainingen en spreekt op scholen. Veel van haar lezingen geeft ze met patiënten in herstel. Daarmee destigmatiseert ze. ‘De bezoekers zien dat iemand met een verslaving net zo is als jij en ik. Op straat zou je hem of haar niet altijd als “de verslaafde” herkennen.’

Boek over herstellen van verslaving

Ook destigmatiseert Jenny verslaving met een van haar grootste passies: de fotografie. Voor het boek ‘Herstel’ fotografeerde en interviewde Jenny mensen die het gevecht met hun verslaving aangingen. Meer begrip creëren voor mensen met een verslaving én hoop geven om de eerste stap naar herstel te zetten, waren de hoofdredenen om het boek te maken.

De druk om gezellig mee te doen

Herstellen van verslaving is namelijk heel goed mogelijk, bewijzen de vertellers in ‘Herstel’. Helaas krijgen veel mensen in herstel te maken met vooroordelen en stigma, wat niet bijdraagt aan herstel, weet Jenny. Het beeld is eigenlijk heel dubbel in onze maatschappij, laat zij zien. ‘Enerzijds wordt er een druk opgelegd om gezellig mee te doen. Dat kan over alcohol gaan, cocaïne, maar ook over eten, werken, seks, sporten.’ Dat mensen anderen aansporen om mee te doen kan trouwens komen vanuit een eigen gevoel van ongemak. Als een ander ook veel drinkt, hoef je je minder slecht te voelen over jouw ongezonde gedrag.

Stempels

Anderzijds, als iemand dan echt over grenzen heengaat en de controle verliest, worden stempels snel opgeplakt. ‘Met zo’n junk moet je gewoon niet omgaan’, klinkt het dan. Ook naasten hebben daar last van. Denk aan de buurvrouw die blijft benadrukken dat ‘het echt heel slecht met je zoon gaat’.

Allerlei stigma’s

Stigma’s zijn er in allerlei vormen. Mensen met een verslaving kunnen bijvoorbeeld (onterecht) denken dat ze inderdaad ‘lui’ zijn. Het stigma is geïnternaliseerd: het label dat ze onvoldoende hun best doen om er vanaf te komen is dan een belangrijk onderdeel van hun identiteit geworden. Ook is er het publiek stigma, denk aan media die generaliseren en mensen met een psychische aandoening automatisch als gevaarlijk benoemen. Wetten en regels kunnen stigmatiserend werken (structureel stigma). Als een naaste zijn vader/moeder/partner/kind met een verslaving liever vermijdt, heet dat een associatief stigma.

Betuttelen

Dat we stigmatiseren heeft vaak te maken met vooroordelen die er al jarenlang geleden zijn ingeslopen. Zelfs als je weet dat maar een minderheid van de mensen met een verslaving agressief is, kan je om die reden onbewust deze mensen vermijden. De scheidslijn tussen betuttelen en helpen is dun, zegt Jenny. ‘Opmerkingen als “Doe maar niet, want dat kan je niet” zijn goed bedoeld en soms zelfs nodig. Helaas kunnen ze ook herstel remmen en bijdragen aan zelfstigma. Daarmee kun je de verslaafde in herstel enorm uit zijn of haar kracht halen. Hierin een balans vinden is een enorme uitdaging.’

Terugval

Heel belangrijk is ervoor waken dat je als sociaal werker zelf dingen gaat dingen oplossen. Anders krijgt je cliënt mogelijk (nog meer) het gevoel dat hij zwak is en dat hij zal terugvallen als de begeleider wegvalt. ‘Dus niet aan mensen gaan trekken, maar je cliënt laten ervaren dat hij een volwassene is die de rol van een gezonde volwassene op zich kan nemen. En die niet valt onder het stigma dat we als maatschappij opleggen’, zegt Jenny.

Stigma’s onder studenten

Natuurlijk hebben hulpverleners een belangrijke rol om stigma’s te doorbreken. Maar het lukt alleen als de maatschappij daarin meegaat, benadrukt Jenny. Bijvoorbeeld op scholen zou veel meer ruimte moeten zijn om over psychische problemen, verslaving en stigma’s te praten. Ik geef gastlessen op scholen. Heel regelmatig vragen scholieren aan mij waar ze hulp kunnen krijgen voor klachten. Ook onder studenten zijn stigma’s hardnekkig.’

Gokwet

Win een paar ton en je hoeft je geen zorgen meer te maken over de woningmarkt, dat is de verleiding van tegenwoordig. Kun je die flashy reclames niet weerstaan? Dan ben je een slappeling. Dat zwart-witte beeld moet hoognodig worden bijgesteld, vindt Jenny. Laat hulpverleners daarover meedenken, adviseert ze beleidsmakers. En niet alleen voor de bühne. ‘Die nieuwe wet die online gokken legaal heeft gemaakt zou besproken zijn met hulpverleners. Maar ikzelf en de organisatie waarvoor ik werk hebben nooit een vraag over ons aanbod voor gokverslavingen gehad. We zijn nooit benaderd om samen te werken. Terwijl op het nieuws wel werd gemeld dat wij als verslavingszorgorganisaties zijn benaderd.’