Er zijn meer dan honderd wetenschappelijk onderbouwde interventies onderzocht om eenzaamheid aan te pakken. Maar de kennis hierover bereikt de hulpverleners en cliënten in de praktijk vaak niet. ‘Wetenschappers publiceren de interventies in wetenschappelijke tijdschriften in vaak moeilijke taal. Dat komt niet bij de professionals in de praktijk terecht’, zegt Eric Schoenmakers, onderzoeker bij Fontys Hogescholen en lid van de wetenschappelijke adviescommissie Eén tegen eenzaamheid. Eric Schoenmakers begeleidt op het Jaarcongres Eenzaamheid van Zorg+Welzijn (16 april) de sessie over de handreiking “Aan de slag met eenzaamheidsinterventies”. Die handreiking stelde hij samen met Theo van Tilburg (Vrije Universiteit) en Tamara Bouwman (Vilans). ‘We zouden meer kunnen leren van collega’s van andere organisaties over de aanpak van eenzaamheid. En vooral ook leren van wat er verkeerd gaat in de aanpak.’

Hoe kunnen professionals de handreiking gebruiken?
‘Het doel is om professionals na te laten denken over de activiteiten die ze inzetten bij eenzaamheid. We hebben algemene lessen getrokken uit de meer dan honderd wetenschappelijke interventies om een overzicht te bieden van de actuele kennis over de aanpak van eenzaamheid. Belangrijk is dat hulpverleners doelen en vooral ook subdoelen stellen in hun aanpak. Eenzaamheid verminderen is een breed begrip en je zet je activiteiten in bij zeer verschillende cliënten. Stap 1: Wat wil je bereiken met je activiteit. Stap 2: wat zijn de werkzame elementen die je kunt gebruiken. De handreiking wil een “theorie of change” bewerkstelligen bij professionals. Ze gaan hun activiteiten tegen eenzaamheid langs de meetlat leggen om op die manier na te denken over de doelen en de subdoelen die je daarbij nodig hebt.’

‘Een organisatie waarmee ik samenwerk houdt zich bezig met eenzaamheid onder mensen met een psychische problematiek. Eenzaamheid komt in die groep veel voor, naast de psychische problematiek waarmee zij worstelen. We ontwikkelen een interventie om eenzaamheid aan te pakken. We stellen twee subdoelen, namelijk het versterken van het sociale netwerk en het vergroten van intimiteit. Dit doen we door in te zetten op de werkzame elementen: betekenisvol contact, ontwikkelen van sociale vaardigheden en realistische verwachtingen. De activiteit is er op gericht om realistische verwachtingen te scheppen over sociale netwerken en het bestaande netwerk van de deelnemers te versterken. Daar worden concrete activiteiten bij bedacht.’

Hoe weet je als professional dat iemand hulp nodig heeft tegen eenzaamheid?
‘Ja, hulpverleners kunnen met die vraag worstelen. Je moet het gesprek aangaan met je cliënt en achterhalen wat het probleem is. Daar begint het mee. En ja, het is soms een kunst apart om dat gesprek te voeren. Elke hulp tegen eenzaamheid is maatwerk. Soms is die eenzaamheid ook niet op te lossen, zijn mensen vervlochten met hun problematiek. Als hulpverlener moet je weten wat er echt speelt in het leven van je cliënt.’

Zijn hulpverleners te terughoudend om het gesprek over eenzaamheid te voeren?
‘Ik zie dat wel om me heen. Het kost veel tijd om te achterhalen wat het probleem is. Soms moet je mensen doorverwijzen en kun je zelf het probleem niet oplossen. En kunnen cliënten ook weer bij je terugkomen, met dezelfde eenzaamheidsproblemen die je niet kunt oplossen. Sommige hulpverleners zijn ook bang om het gesprek over eenzaamheid te voeren omdat ze geen hulp kunnen bieden. Maar praten biedt vaak al hulp voor mensen, praten geeft opluchting. Ik zie gelukkig ook veel hulpverleners die dit gesprek wél goed kunnen voeren’ ’

Veel organisaties en ondernemers zijn tijdens de pandemie iets gaan doen tegen eenzaamheid. Heeft het wat opgeleverd?
‘Dat is nu nog moeilijk te zeggen. Er zijn veel activiteiten tegen eenzaamheid bijgekomen, vooral ook online. Er is veel aandacht voor eenzaamheid. Er zijn meer én minder doordachte methodische programma’s. De meer methodische programma’s zijn wat complexer, maar geven ook meer kans op succes. Geen van de interventies is nog wetenschappelijk geëvalueerd. De cijfers van eenzaamheid zijn in de pandemie stevig opgelopen, er is nog veel werk aan de winkel.’

Wat  moet de hulpverlener doen die eenzaamheid vermoedt?
‘Vraag het aan je cliënt: “Voelt u zich eenzaam?”. Vraag het ook als je twijfelt. Die vraag kan spannend zijn, maar hoe groter wij als hulpverleners het probleem maken, hoe moeilijker het gesprek wordt. Ik heb veel gesprekken gevoerd met mensen over hun eenzaamheid en ik heb nog nooit meegemaakt dat mensen hier niet over willen praten. Ze zijn vaak juist opgelucht dat iemand aandacht heeft voor hun probleem. Dus, ga dat gesprek aan. Iedereen heeft een uniek verhaal. Denk na over hoe je de persoon op de juiste manier kunt helpen, zodat mensen zich geholpen voelen. Ook als ze moeten accepteren dat hun situatie is zoals die is kun je mensen daarbij helpen.’

Meer informatie over het Jaarcongres Eenzaamheid van Zorg+Welzijn >>