Marike van Gemert traint al jarenlang professionals in het praten met kinderen die in een onveilige situatie zitten. In haar onlangs uitgebrachte boek Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling geeft ze professionals concrete handvatten om gesprekken met kinderen te voeren.

Kan en moet anders

Dit boek móest er komen, vertelt Marike van Gemert. ‘Achteraf geven kinderen vaak aan dat er niemand aandacht voor ze had. Dat ze zich niet gehoord voelden. Ik merk vaak dat professionals wel met ze in gesprek willen, maar bang zijn het kind ermee te belasten of verder te beschadigen. Of ze richten zich vooral op de problematiek van de ouders en vinden het ingewikkeld om het kind erbij te betrekken. Dan wordt er vooral óver het kind gepraat en blijft die zich alleen voelen. Dat moet anders, en dat kan ook anders.’

Risico op herhaling

De gevolgen van kindermishandeling zijn groot. Als je in je jeugd lichamelijk en/of psychisch mishandeld bent, beïnvloedt dat je zelfbeeld, je mensbeeld en je wereldbeeld op een negatieve manier. Dit werkt door in relaties die je aangaat, of het nou om gaat om relaties met collega’s, vrienden of je partner. Wie het basisvertrouwen in mensen verliest, houdt daar vaak een leven lang last van. Bovendien is de kans groot dat je op latere leeftijd opnieuw met mishandeling te maken krijgt, zegt Van Gemert. ‘Ons brein is meer gericht op voorspelbaarheid dan op geluk, las ik laatst in een onderzoek. Bij het aangaan van een relatie zoek je naar wat je al kent. Het is belangrijk dat slachtoffers van kindermishandeling dat snappen.’

Je kunt iets doen

Er zijn nogal wat vooroordelen als het gaat om praten met mishandelde kinderen. Zo hoort Van Gemert professionals regelmatig zeggen: ‘Uiteindelijk kunnen we weinig doen, want je belooft hulp in het gesprek en daarna komt het kind op een lange wachtlijst terecht.’ Maar dat wil absoluut niet zeggen dat je niks kunt betekenen, stelt ze. ‘Het gaat erom dat je er bent in de tijd dat het kind het moeilijk heeft. Als ik jongeren hiernaar vraag, hebben ze het niet over die lange wachtlijsten maar over wie er met een kopje thee bij hen ging zitten en vroeg: “Hoe gaat het nou eigenlijk met je?”’

Schuldgevoel

Nog zo’n vooroordeel: als kinderen er niet over beginnen, willen ze er niet over praten. Een kind wil vaak best iets vertellen, maar zelf zo’n gesprek beginnen is heel ingewikkeld. ‘Hij voelt zich schuldig, is bang dat de ander hem een slecht persoon vindt of wil zijn ouders niet verraden. Als je het gesprek steunend en op een open manier aangaat, willen veel kinderen meestal maar wat graag van zich afpraten.’

Eenzaam

Is het terecht om te denken dat je een kind belast of extra beschadigt met een gesprek? Marike van Gemert: ‘Het is natuurlijk geen vrolijk gesprek dat je gaat voeren, maar het kind is toch al belast door de situatie. Kinderen vertellen achteraf hoe eenzaam het was dat geen mens met ze sprak. Moet je je voorstellen: je ziet er toegetakeld of verwaarloosd uit en niemand zegt of vraagt iets. Dan voel je je toch door de hele wereld in de steek gelaten?’ Dat richt soms nog meer schade aan dan de verwaarlozing of mishandeling thuis. Dus: laat merken dat je hem ziet en openstaat voor een gesprek. Het is wel belangrijk dat je het gesprek op een zorgvuldige manier voert. ‘Wil hij niet praten, dan is dat natuurlijk ook oké. Misschien is de tijd er nog niet rijp voor.’

Trauma

Kampt het kind met trauma, dan staat zijn brein doorlopend in alarmstand. Een traumabehandeling is dan belangrijk. Sommige professionals vinden dat een kind hiervoor eerst in een stabiele situatie moet zitten. ‘Maar ja, daarop is het soms lang wachten. Als je elke nacht last hebt van nachtmerries en herbeleving is het fijn als daar iets aan gedaan wordt. Een behandeling vergroot juist de kans om op andere vlakken stabiliteit te krijgen.’ Ze herinnert zich een cliënt uit de tijd dat ze als hulpverlener werkte. ‘Hij kampte met heftige agressie en was regelmatig onhandelbaar. Intensieve begeleiding hielp niets. Tot hij traumabehandeling kreeg – daarna was hij een ander mens.’

Tekenen of spelen

Van Gemert wil professionals graag tools en zelfvertrouwen geven om met kinderen in gesprek te gaan. Daarom staan in het boek veel concrete handvatten. Zoals: denk goed na over wat je wilt met het gesprek, wat het kind nodig heeft en hoe je die steun kunt bieden. Onderwerp hem niet aan een kruisverhoor en houd niet alleen maar vast aan protocollen. Wees betrokken zonder de redder te spelen. ‘Zet je “professionele liefde” aan, leerde ik tijdens mijn trainersopleiding. Dat geldt hier ook.’ Wees verder creatief in het kiezen van de setting, raadt ze aan. Praten in een kantoortje voelt vaak onveilig voor een kind. ‘Ga samen iets doen, of laat het kind tekenen of spelen met Lego terwijl je ondertussen kletst.’

Vormen van mishandeling

Naast tips geeft het boek achtergrondinformatie over trauma’s en mechanismes bij kinderen en over de verschillende vormen van kindermishandeling die er zijn. Het gaat in op specifieke situaties, zoals hoe je in gesprek gaat bij een kind dat te maken heeft met seksueel misbruik, of dat opgroeit bij een ouder met een verstandelijke beperking.

Neem jezelf als mens mee

In het boek komen verschillende jongeren aan het woord die in het verleden te maken kregen met kindermishandeling. ‘Zij brengen het boek tot leven. Wat zij vertellen, laat zien hoe essentieel het is dat iemand de moeite neemt om met je te praten. Ze gaven stuk voor stuk aan dat ze, in de periode dat zij hulp kregen, de menselijke aanpak misten. De gesprekken die ze voerden met professionals verliepen vaak te zakelijk. Durf jezelf als mens mee te nemen, is dan ook een belangrijke tip die ze geven.’ Te emotioneel worden tijdens het gesprek is niet handig, al mag je best laten merken dat het gebeurde je raakt, bewijst een citaat van één van de jongeren. Daarin vertelt ze dat een maatschappelijk werker erg geraakt werd door haar verhaal en een traan wegpinkte. Van Gemert: ‘Dat deed haar enorm goed, want zelf kon ze niet huilen. Door die traan besefte ze dat het echt erg was wat ze had meegemaakt.’