De discussie over hoe ver het fysieke contact tussen cliënt en hulpverlener kan gaan, wordt gevoerd door deskundigen en professionals in Zorg+Welzijn magazine van maart. ‘De grens van fysiek contact – en van verbaal contact – wordt getrokken door de cliënt in zijn relatie met de hulpverlener. Daar moeten geen vastgestelde regels voor gelden’, stelt Marian Verkerk, hoogleraar Zorgethiek aan de Universiteit Groningen.

Grensoverschrijdend gedrag
De discussie werd aan het rollen gebracht door een tuchtzaak over grensoverschrijdend gedrag van een ggz-verpleegkundige. Een inspecteur van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) liet zich ontvallen dat ‘fysiek contact in de zorg niet verder gaat dan handen schudden’. Een professionele houding betekent fysieke distantie, aldus de IGZ. Professionals in de zorg reageerden heftig: ‘Hoe kan ik een cliënt wassen als ik hem niet aan mag raken?’ De inspectie herriep overigens snel de uitspraak en maakte duidelijk dat de professional wel degelijk meer mag dan alleen een handdruk.

Fysiek contact
In Zorg+Welzijn magazine zegt Sonja Kersten, directeur van beroepsvereniging V&VN dat: ‘aanraken een zeer waardevolle bijdrage aan goede zorg kan zijn. Het kan troosten, verlichten en de eenzaamheid verminderen.’ Het is volgens Kersten aan de cliënt en aan de hulpverlener om duidelijk te maken wat wel en niet kan in het zorgcontact. ‘Omdat dat contact heel persoons- en situatie gebonden is’, vult Marian Verkerk aan. ‘Het is ook ongepast als een professional als een ijskonijn zit te kijken bij een cliënt die troost zoekt.’

Moet de aai over de bol uit de zorg? In de zorg is geen enkele vorm van lichamelijk contact toegestaan, behalve handen schudden, zegt de IGZ. Juist aanraking maakt dat iemand zich niet alleen voelt, zeggen Marian Verkerk en Joris Slaets. Lees meer>>

Leidraad
Een aantal zaken moet een professionals in het achterhoofd houden als het gaat om fysiek contact, aldus Verkerk. ‘Voor de professional geldt: ken je cliënt, weet wie je voor je hebt. Tast eerst met woorden af wat kan, voordat je iemand daadwerkelijk aanraakt. Stel gewoon de vraag of je je patiënt mag aanraken. En kijk vervolgens goed wat je handeling teweeg brengt. Fysiek contact gaat over de grens op het moment dat de grenzen van de wet of de grenzen van het individu overschreden worden.’ Formele regels voor fysiek contact zijn er niet, behalve de leidraad voor handelen in diverse beroepscodes, zoals die voor Verpleegkundigen en Verzorgenden. Maar ook die regels zijn vrij algemeen.

Verantwoordelijkheid
Professionals moeten er volgens Verkerk voor waken dat ze in een situatie komen waarin ze niet meer professioneel kunnen handelen. ‘Bijvoorbeeld omdat je bepaalde professionele verantwoordelijkheden niet meer kunt uitvoeren als er sprake is van een vriendschap met je cliënt. In een moeilijke situatie moet een professional in staat zijn om zijn patiënt op een bepaald spoor helpen en niet alleen meehuilen.’

Eigen grens
‘De kwaliteit van de relatie tussen professional en cliënt wordt gedragen door beide personen’, zegt Verkerk. ‘Er kunnen ook blokkades in die relatie ontstaan. Als dat gebeurt, moeten professionals duidelijk maken aan de cliënt dat ze niet meer de zorg kunnen verlenen die nodig is. En moeten zij de cliënt doorverwijzen naar een andere hulpverlener. Het lijkt alsof daar een taboe op is. Omdat hulpverleners zijn opgeleid om het belang van de patiënt voorop te stellen. Maar professionals moeten ook hun eigen grens moeten leren herkennen: wat is goed voor de patiënt en wat is goed voor mijzelf?’

Lees het hele artikel in Zorg+Welzijn nr. 3 Maart 2016>>