Hoewel de kinderrechten van Nederlandse kinderen over het algemeen goed worden gewaarborgd, tuimelde Nederland dit jaar nog van de 4e naar de 20e plaats in de wereldwijde index kinderrechten. Het is voor het eerst dat Nederland buiten de top 10 valt. Met name kwetsbare kinderen plukken hier de verdorde vruchten van, stelt Jeugdzorg Nederland. ‘Hun positie staat onder druk’. 

Kinderrechten: Artikel 12

Een van de kinderrechten van kinderen en jongeren is het recht om mee te praten over onderwerpen die hun leven aangaan. Dit staat in Artikel 12 in het VN-Verdrag van de Rechten van het Kind. Dit artikel wordt het minst nageleefd van alle artikelen in de meer dan 190 landen waarin dit verdrag van kracht is, stelt het Nederlands Jeugdinstituut (NJi). Dus is er nog een wereld te winnen en – uiteraard – kun jij daar als sociaal werker al een brug in slaan. Dat begint bij niet óver kinderen of jongeren te praten, maar mét. 

Richtlijnen voor kinderrechten

Hoe kun je als consulent, medewerker in een wijk- of jeugdteam, of jeugdhulpverlener ervoor zorgen dat het standpunt van het kind meegewogen wordt bij beslissingen die hen aangaan? Het VN-Kinderrechten-comité voor de Rechten van het Kind heeft hiervoor richtlijnen opgesteld. Deze zijn van cruciaal belang om kinderen het gevoel te geven dat hun standpunt serieus wordt genomen.

Stap 1: Voorbereiden en informeren

Betekenisvolle participatie begint met goede voorbereiding en informatieverstrekking. Kinderen moeten toegang hebben tot begrijpelijke informatie, aangepast aan hun leeftijd en begripsniveau.

Belangrijk hierbij is:

• Informeer kinderen over hun recht om hun mening te geven over alle onderwerpen die hen aangaan.
• Om ervoor te zorgen dat kinderen daadwerkelijk hun mening kunnen uiten, moeten zij begrijpelijke informatie krijgen.
• Geef kinderen informatie over de mogelijkheden om hun standpunt te delen over specifieke onderwerpen of beslissingen die hen betreffen. Laat de keuze om wel of niet hun mening te geven aan hen over. Participatie is vrijwillig; kinderen zijn niet verplicht hun mening te uiten.
• Zorg ervoor dat kinderen begrijpen waarover ze hun mening geven, welke opties ze hebben, welke beslissingen er genomen kunnen worden en wat de consequenties zijn.
• Informeer kinderen over de mogelijkheid om rechtstreeks of via een vertegenwoordiger te communiceren en over de mogelijke gevolgen van hun keuzes.
• Als kinderen hun standpunt willen geven, zorg er dan voor dat ze weten wanneer, waar, hoe, hoe lang en in welke setting dit kan gebeuren. Houd ook rekening met hun wensen wat betreft de aanwezigen bij dit proces, en met wie hun mening gedeeld wordt.

Stap 2: Oprecht luisteren en aanmoedigen

Luister oprecht naar kinderen en moedig hen aan om hun standpunt te uiten. 

Niet alleen de omgeving, maar ook de houding en vaardigheden van de professional zijn hierbij van belang:

• Zorg ervoor dat de omgeving waarin kinderen hun mening geven stimulerend en aanmoedigend is. Zorg ervoor dat kinderen zich niet geïnterviewd voelen, maar dat het een vertrouwelijk gesprek is.
• Zorg ervoor dat kinderen hun standpunt zonder druk van anderen kunnen uiten en voorkom manipulatie of externe invloeden.

Stap 3: Relevante waarde toekennen

Onderzoek per situatie of kinderen in staat zijn om hun standpunt te vormen, rekening houdend met hun leeftijd en rijpheid. Rijpheid verwijst naar hun vermogen om de gevolgen van een kwestie te begrijpen en te beoordelen, en om op een redelijke en onafhankelijke manier hun mening te geven. Beoordeel dan hoeveel gewicht aan het standpunt van het kind moet worden gehecht. 

Belangrijk hierbij is:

• Ontwikkel een goede aanpak om de capaciteiten van kinderen te beoordelen. Hierbij moet niet alleen naar hun leeftijd worden gekeken. Houd rekening met rijpheid, ervaringen, omgeving, sociale en culturele verwachtingen en de mate van ondersteuning die kinderen ontvangen.
• Als kinderen in staat zijn om zelfstandig en redelijk hun standpunt te vormen, moet de besluitvormer dit meewegen als een belangrijke factor bij de te nemen beslissing.
• Hoe groter de impact van de uitkomst op kinderen, des te crucialer is het om de rijpheid van kinderen goed te evalueren.

Stap 4: Terugkoppeling

Om daadwerkelijk het gevoel van serieus genomen worden bij kinderen te bevorderen, is het belangrijk om hen te laten weten welke beslissing is genomen. Dit kan mondeling of schriftelijk plaatsvinden. 

Belangrijk hierbij is:

• Informeer kinderen over de genomen beslissingen en laat zien hoe hun mening van invloed is geweest op de besluitvorming. Als een beslissing niet overeenkomt met het standpunt van kinderen, moet dit duidelijk worden uitgelegd.
• Maak afspraken met kinderen over wanneer terugkoppeling wordt gegeven. Zorg ervoor dat dit binnen een redelijke termijn plaatsvindt.
• Controleer

Stap 5: Attendeer hen op de optie om bezwaar te maken

Indien kinderen het oneens zijn met de genomen beslissing, dienen zij de gelegenheid te hebben om hierover te praten en/of bezwaar aan te tekenen. 

 Belangrijk hierbij is:

• Zorg ervoor dat er wegen zijn naar klacht-, bezwaar- en beroepsprocedures.
• Breng kinderen op de hoogte van de mogelijkheden om in gesprek te gaan over een beslissing die genomen is, alsook over de procedures voor klachten, bezwaren en beroepen. Informeer hen over hoe ze toegang kunnen krijgen tot deze procedures als ze van mening zijn dat hun mogelijkheid om hun standpunt naar voren te brengen onvoldoende was, of als ze vinden dat hun standpunt niet voldoende in overweging is genomen.
• Het is van essentieel belang dat de klachtenprocedures betrouwbaar zijn. Kinderen moeten erop kunnen vertrouwen dat wanneer ze een klacht indienen, bezwaar maken of beroep instellen, ze geen risico lopen op represailles. 

Maak kinderrechten nóg concreter

Wil je daadwerkelijk kinderen en jongeren actief betrekken en de mogelijkheid geven om hun stem te laten horen in zaken die hen aangaan? Zorg dan voor doeltreffende en boeiende methodes. Op deze manier leg je de basis voor een sterke band, bevorder je gelijkwaardige samenwerking en stimuleer je het enthousiasme van jongeren om deel te nemen. Het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) stelde een overzicht samen met diverse werkvormen en spellen die hiervoor gebruikt wordt.

Lees ook:

1. Hulp aan kinderen bij vechtscheidingen stokt: deze maatregelen moeten dat veranderen
2. De wetten in het sociaal domein op een rij
3. Gesprek met kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer