Eenderde van de 75-plussers functioneert na behandeling in het ziekenhuis slechter dan voor opname. Voor een belangrijk deel komt dit door het gebrek aan goede zorg voor ouderen. Terwijl het overgrote deel van de ziekenhuispopulatie bestaat uit ouderen, is onze gezondheidszorg niet op hen afgestemd, zegt Marcel Olde Rikkert (41), hoogleraar ontwikkeling en onderzoek in de geriatrie van het Universitair Medisch Centrum St. Radboud in Nijmegen. In zijn onlangs uitgesproken oratie doet hij een dringend beroep op de politiek, ziektekostenverzekeraars en het ziekenhuismanagement te investeren in de ontwikkeling van een integraal ouderenbeleid.
Waarom passen ouderen niet in het huidige gezondheidszorgsysteem?
‘In ziekenhuizen worden gezondheidsproblemen beschouwd als orgaanproblemen. Specialisten kijken alleen naar een bepaald onderdeel van de patiënt, naar het hart of de heup. Ze nemen niet het totale functioneren van de patiënt in ogenschouw. Bij jongere mensen levert dat minder problemen op dan bij ouderen. Als zij voor een stoornis worden opgenomen zijn er meestal meerdere oorzaken. Een valpartij bijvoorbeeld is zelden aan één oorzaak te wijten. Er kunnen afwijkingen aan de voeten zijn, maar gewrichtsproblemen spelen vaak ook een rol, evenals neurologische problemen en – als de patiënt al eerder is gevallen – valangst. Als de specialist daar geen rekening mee houdt gaat het van kwaad tot erger. Een 80-jarige wordt bijvoorbeeld opgenomen voor een nieuwe hartklep. Dat hij hiervoor geselecteerd wordt geeft al aan dat hij relatief gezond is. De hartchirurg onderzoekt en behandelt alleen het hart en zoekt naar andere bekende ziekten. Maar voedings- of cognitieve problemen, die de onderliggende ziektelast vormen en juist de kwetsbaarheid en functieverlies veroorzaken, blijven buiten beeld.
‘De kans dat deze patiënt na de operatie een acute verwardheid krijgt is echter meer dan vijftig procent. Op een specialistische afdeling zonder integrale aanpak is de kans groot dat hij in een vicieuze cirkel van complicaties en achteruitgang van functies geraakt. Te veel medicijnen, eventueel fixatie, onvoldoende voeding: dat alles draagt hier aan bij. De 80-jarige die ooit wandelend de spreekkamer van de chirurg binnenkwam zal, als hij al weer thuis komt, een groot beroep doen op familie, mantelzorg en thuiszorg. Dit komt omdat specialisten de patiënt alleen na elkaar en helaas vaak onafhankelijk van elkaar behandelen. Daardoor is er geen goed totaalbeeld van de oudere patiënt en stapelen de kosten zich onnodig hoog op.’
Hoe is dat te voorkomen?
‘Door ouderen direct, voordat ze het medisch circuit ingaan, te screenen op kwetsbaarheid. Geriaters zijn daarin gespecialiseerd. Zij kunnen bepalen of het een kwetsbare oudere betreft. Bijvoorbeeld iemand die al veel thuiszorg ontvangt, loopstoornissen heeft, aan dementie of geheugenverlies lijdt of recent veel is afgevallen. Dan is het risico erg groot dat zo iemand bij opname op verschillende gebieden slechter gaat functioneren. Dan heb je het over een kwart van de 65-plussers. Dergelijke patiënten moeten gedurende de behandeling begeleid worden door de geriater. Die kijkt naar alle functiebeperkingen en stelt op basis daarvan een behandelplan vast. Hij adviseert de collega-specialist, zoekt naar oorzaken van bijvoorbeeld een val, stemt de medicatie op elkaar af en zorgt ervoor dat de rest van de zorg is aangepast op deze patiënt. Dat er fysiotherapie wordt geleverd, dat de maaltijden zijn aangepast, dat de verpleegkundige de patiënt af en toe laat wandelen. Dat is integrale ouderenzorg.’
Dat gebeurt nu toch ook wel?
‘Absoluut niet. Ziekenhuizen leveren standaardzorg, confectiepakken. Er is geen tijd voor maatwerk. Men denkt alleen in het standaardproduct. Er zijn vaste prijzen voor vernieuwing van een hartklep, of het nu gaat om een 45-jarige of om een kwetsbare oudere. Er moet meer differentiatie komen. Uiteindelijk betaalt zich dat terug. Uit onderzoek blijkt dat patiënten die behandeld zijn in ziekenhuizen met een geriatrische afdeling na ontslag veel gezonder zijn en minder kosten genereren dan wanneer er geen geriatrische zorg is. Maar in slechts de helft van alle ziekenhuizen is geriatrische zorg aanwezig. Integraal ouderenbeleid komt onvoldoende van de grond. Ook is er nog weinig aandacht voor transmurale zorg. Veel ongelukken ontstaan omdat de zorg in het traject van thuis naar opname en weer naar huis slecht op elkaar is afgestemd. Wij proberen daarop in te spelen met ons geriatrisch diagnostisch dagcentrum. Ambulante patiënten worden hier twee dagen onderzocht, waarbij we alle facetten in beeld brengen. Het rapport met concrete adviezen gaat naar de huisarts, die verder de regie voert.’
Is het wel reëel om te pleiten voor extra investeringen in de ouderenzorg, terwijl er juist enorm geknipt wordt in de Awbz vanwege de kosten van de vergrijzing?
‘Het is kortzichtig om te denken dat je de zorg goedkoper maakt door allerlei voorzieningen uit de Awbz te halen. Ouderen kunnen steeds minder steunen op familie. We zullen creatieve oplossingen moeten verzinnen. Ten eerste door de gezondheidszorg op hen af te stemmen. We moeten ook af van het idee dat het geld voor de zorg alleen opgebracht wordt door 20- tot 50-jarigen. Waarom doen we niet een groter beroep op de jongere ouderen? Zij willen graag nog dienstig zijn. Waarom zeggen we niet: als je nu ouderen helpt krijg je in ruil daarvoor recht op een bepaald zorgarrangement? Dat is solidair en alles blijft betaalbaar.’
