Lijden verslaafde prostituees aan een psychiatrische ziekte? Ja, zegt Sjef Czyzewski, bestuurslid van DeltaBouwman (verslavingszorg en psychiatrie). Dat geldt voor negentig procent van de verslaafde prostituees op de Rotterdamse tippelzone de Keileweg. Ze lijden volgens hem aan één of meer van de volgende ziektebeelden: persoonlijkheidsstoornissen, psychosen, ernstige cognitieve beperkingen en zwakzinnigheid. Czyzewski maakt zich hard voor gedwongen opname van verslaafde prostituees, want deze vrouwen zijn niet in staat om zelf goede beslissingen te nemen. De gemeenteraad van Rotterdam heeft ingestemd met de sluiting van de tippelzone Keileweg. Eind 2005 moet de zone gesloten zijn en, volgens Czyzewski, alle verslaafden langdurig klinisch worden opgenomen. Deze vrouwen hebben immers een psychische ziekte en daar moet wat aan worden gedaan. Hulpverleners zijn woedend. ‘We verliezen deze vrouwen uit het oog.’
Onomkeerbaar
Het Rotterdamse college van Burgemeester en Wethouders beloofde vorig jaar bij het aantreden de meest overlastgevende verslaafden aan te pakken. Hierdoor moest de veiligheid en de leefbaarheid in de stad vergroot worden. De gemeenteraad besloot de Keileweg te sluiten. Inmiddels wordt de wijk strenger in de gaten gehouden en wordt er regelmatig preventief gefouilleerd. Gevolg: klanten blijven weg. Klinkt goed, toch? Nee, zegt Suzanne Kern, coördinator van het Prostitutie Maatschappelijk Werk, onderdeel van het Platform Positieverbetering (migranten) Prostituees. Hierin zijn 24 organisaties vertegenwoordigd die zich inzetten voor de positieverbetering van prostituees en hen hulp- of dienstverlening aanbieden. Het platform maakt zich zorgen over de snelheid waarmee deze onomkeerbare beslissingen worden genomen. ‘Dit is geen oplossing,’ vindt Kern. ‘Net zo min als dat twintig jaar geleden het geval was.’
In de jaren tachtig is geprobeerd de straatprostitutie te verbieden en werden de vrouwen verdreven en opgejaagd. Dit bleek averechtse effecten te hebben. De prostitutie waaierde uit naar andere wijken. De overlast werd niet minder, maar verplaatste zich. Bovendien werden de vrouwen door het opjaagbeleid gedwongen sneller te werken waardoor ze minder kritisch konden zijn. Het aantal misdrijven nam toe. Medio jaren tachtig besloten enkele gemeenten een officiële tippelzone aan te wijzen. Met als doel: overlastbestrijding en zorgen voor een relatief veilige werkplek voor de prostituees. Op de zones werden huiskamers geopend waar de vrouwen terecht konden voor laagdrempelige gezondheidszorg en hulpverlening.
De laatste jaren zijn de vrouwen veel meer drugs door elkaar gaan gebruiken en is ook de populatie op de zone is veranderd.
Stigmatiserend
Langzaam komt de discussie op gang of tippelzones moeten sluiten. Er zijn echter (nog) geen alternatieven. Suzanne Kern vindt het belachelijk dat aan de hulpverleningsinstanties niet is gevraagd wat zij wenselijk achten. ‘Nieuwe maatregelen invoeren zonder eerst de functie van tippelzones ten aanzien van overlastbestrijding en volksgezondheid te evalueren is geen zorgvuldige aanpak. Ik heb de indruk dat de gemeenteraad te eenzijdig is voorgelicht over de manier waarop veiligheid en leefbaarheid in Rotterdam vergroot kunnen worden. Als de Keileweg sluit, kunnen wij deze vrouwen terplekke geen hulp meer bieden. Ze raken uit beeld. Wij vrezen voor een illegaal circuit en dus een oncontroleerbaar circuit. Hierdoor lopen vrouwen gevaar en de beheersbaarheid van de volksgezondheid loopt terug. Het is een illusie om te denken dat het verschijnsel tippelprostitutie zal verdwijnen door het te verbieden.’
‘Prostitutie bestaat nou eenmaal en je kunt dat niet negeren,’ vervolgt Kern. ‘Daarom is het noodzakelijk randvoorwaarden te creëren om de leef- en werkomstandigheden van prostituees te verbeteren. Ik maak me zorgen over deze vrouwen. Over de vrouwen die worden gedwongen, over de vrouwen die we uit het oog verliezen, over de nieuwe mensen die hier komen, over de mensenhandel. De problemen los je niet op door de vrouwen maar op te nemen of weg te jagen.’
Sjef Czyzewski van DeltaBouman sprak tijdens een hoorzitting over de sluiting over een langdurige klinische opname voor negentig procent van de verslaafde groep. Kern: ‘Het is stigmatiserend om te veronderstellen dat zo’n grote groep leidt aan een psychiatrische stoornis. Wij zien genoeg verslaafde vrouwen waarbij zo’n stoornis niet is vastgesteld. Daarnaast is onze ervaring dat niet iedereen baat heeft bij een langdurige klinische opname. Bovendien is het niet haalbaar omdat er te weinig plaats is in de klinieken. Veel vrouwen zijn het best geholpen met structuur in hun leven, een veilige plek om te werken, een dak boven het hoofd en een goede dagbesteding ondersteund door ambulante zorg. Daarnaast is het noodzaak om bij die vrouwen voor wie wel langdurige klinische behandeling nodig is, een goed nazorgprogramma te hanteren. Je moet beginnen met de prostituees een haalbaar toekomstperspectief te bieden. Mensen de keus en de mogelijkheid geven een andere richting in te slaan. Wat daarvoor nodig is is voor ieder individu verschillend. Misschien is het een idee om de zorg weer meer vraaggericht te maken.’
Vernedering
De samenwerking tussen verschillende hulpverleningsinstanties ging volgens Kern erg moeizaam, maar inmiddels is dit verbeterd door het project Keetje Tippel 25 dat in 2001 van start is gegaan. Samen met de GGD, Bouman verslavingszorg en het Leger des Heils werkt Prostitutie Maatschappelijk Werk in dit project samen om vrouwen uit de prostitutie te halen.
‘Maar veel vrouwen willen helemaal niet stoppen met dit werk, sommigen kiezen er bewust voor,’ zegt Carrie Jansen, de bekende Rotterdamse columniste. Carrie is initiatiefnemer van het project Koninginnen van de nacht, dat de beeldvorming rond de prostituees en hun leefomstandigheden moet verbeteren. Ze doet modeshows met ‘haar meiden’, maakte met hen de cd ‘Tippelhits’ en regelt optredens voor ze. De laatste maanden treedt ze ook op als belangenbehartiger. ‘Ik wil ze weer zelfvertrouwen geven met leuke activiteiten. We werken nu met zo’n 25 vrouwen en ik hoop dat dit in het komende jaar wordt uitgebreid tot tachtig. Toen ik met de vrouwen begon waren ze lastig, dakloos, hadden ze geen uitkering en gebruikten ze ontzettend veel. Toen ik een half jaar met ze bezig was, zag ik al resultaat: ze hadden zicht op een huis, een uitkering en het gebruik was onder controle. Nu de dreiging van sluiting van de Keileweg er is, zijn we weer terug bij af. Ze zijn hun eer weer kwijt. Waar ze vroeger een paar uurtjes moesten werken om in hun onderhoud te voorzien, moeten ze nu uren achtereen werken om aan hun geld te komen. Doordat steeds minder mannen naar de tippelzone komen, is de concurrentie groot.’
Carrie vraagt zich af of ze huidige situatie niet zelf heeft veroorzaakt. ‘Ik wilde de meiden een gezicht geven en dat is gelukt. Met als gevolg dat mensen nu vinden dat die lieve vrouwen dit werk niet mogen doen. Nu is de kans op een beter leven voorlopig weg. Sommige meiden kiezen er echt voor om in dit wereldje te blijven. En voor de anderen geldt dat je ze eerst moet laten zien hoe een ander leven er uit zou kunnen zien. Door een huis, leuke dagbesteding en uitkering zullen ze minder gaan gebruiken. De crisis is dan weg. Doordat het nu weer een chaos is op de Keileweg, gaan de vrouwen weer meer gebruiken. Ze voelen zich enorm vernederd. Door de dreiging is alles weggegooid wat we hebben bereikt. Ze zijn terug bij af. Je moet de vrouwen een alternatief bieden. Vergeet niet: ze verdienen ontzettend veel geld op de Keileweg en als van ze wordt verwacht dat ze eruit stappen, moet daar wel wat tegenover staan. Voor de vrouwen die ziek zijn moet opvang komen, waar ze omringd worden met warmte. En niet, zoals Sjef Czyzewski het graag ziet, een verplichte opname in een kliniek. Als behandelaars gaan spitten in hun verleden worden de problemen alleen maar erger.’
De rechtse meerderheid in de politiek zorgt voor een verslechtering van de situatie, vindt Carrie. ‘Het getuigt niet van gezond verstand om de Keileweg te sluiten zonder met een alternatief te komen. Het is de bedoeling dat de overlast wordt bestreden, maar op deze manier ondervindt de stad er alleen maar nadeel van. Deze meiden zijn niet belangrijk genoeg voor de beleidsmakers om iets voor ze te doen. Met dwang, repressie en een arrogante houding bereik je niets.’
