‘Of ik nog eens zou willen trouwen? Op dit moment zeg ik nee. Ik wil mezelf nieuwe ellende besparen, ik ben te bang.’ Djuna (niet haar echte naam, red.) is slachtoffer van huwelijkse gevangenschap. ‘Ik werd door mijn ex lichamelijk mishandeld, uitgescholden en vernederd. Hij zei steeds dat ik niets goed deed en dat ik dom was.’

Huwelijk ontbonden

Djuna trouwde in Nederland, voor de Nederlandse wet en religieus. Twee jaar later, na honderden dagen mentaal en fysiek geweld, besloot ze bij haar ex te vertrekken. Ze zette de echtscheiding in gang en ongeveer een jaar daarna was hun burgerlijk huwelijk ontbonden. Het duurde vervolgens nog anderhalf jaar langer voordat ze religieus was gescheiden.

Scheidingsdocumenten

‘Ik wist niet waar ik naartoe kon, hoe ik het moest regelen. Iedereen vertelde mij iets anders. Ook wilde mijn ex niet meewerken. Uiteindelijk heeft hij, onder druk van instanties, een scheidingsdocument ondertekend. Dat was voor mij enorm belangrijk, want mocht ik ooit nog eens een andere man ontmoeten, dan moet ik het van mijn geloof zo goed mogelijk hebben afgehandeld. Ook wilde ik de scheiding niet alleen mondeling regelen, uit angst dat hij het later zou ontkennen.’

Ongewild religieus gevangenschap

Begin september vroeg minister Edith Schippers aandacht voor de problematiek van huwelijkse gevangenschap. Hiervan is sprake als het niet lukt om een religieus huwelijk te ontbinden. Schippers: ‘We negeren dat in ons eigen land vrouwen opgesloten zitten. Ik stel voor dat we solidair zijn met de dappere vrouwen bij wie de verandering begint. We beschermen hen tegen ongewild religieus gevangenschap, onder het mom van een huwelijk, waar ze niet vanaf kunnen. Als we daarvoor de wet aan moeten passen, dan moeten we dat doen.’

Machtsverhouding

Dit soort aandacht is essentieel, vindt jurist Esther van Eijk van de Universiteit Maastricht. Zij onderzocht de problematiek van huwelijkse gevangenschap in Nederland. ‘Mijn belangrijkste conclusie is dat vrouwen vaak aan het kortste eind trekken. In veel gevallen is er sprake van een scheve machtsverhouding. Als een vrouw een religieus huwelijk wil ontbinden, dan is medewerking van de man meestal noodzakelijk. Ook speelt financiële afhankelijkheid een rol.’

Islamitische rechtbank

Djuna heeft een islamitische achtergrond, maar huwelijkse gevangenschap speelt ook in bijvoorbeeld christelijke en joodse kringen. Wel is het vooral onder islamitische migranten- en vluchtelingengroepen een probleem. ‘Moskeeën weten niet goed wat ze ermee aan moeten’, stelt Van Eijk. ‘Sommige landen hebben een islamitische rechtbank, maar Nederland heeft dat niet.’

Ieder jaar blijven er na de zomervakantie plaatsen leeg in klaslokalen. Honderden jongeren zijn dan het slachtoffer geworden van huwelijksdwang of achterlating. Hilde Bakker doet een oproep aan professionals: ‘Wees niet alleen voor, maar ook na de zomer alert.’ Lees meer >>

Achter de voordeur

Huwelijkse gevangenschap is sinds 2013 strafbaar in Nederland, maar doordat het zich achter de voordeur afspeelt, is het probleem moeilijk aan te pakken. Het is belangrijk dat slachtoffers beter weten waar ze terecht kunnen voor hulp, stelt Cecilia Pérez, zorgcoördinator van het Meldpunt Eergerelateerd Geweld bij de Amsterdamse opvangorganisatie Blijf Groep. ‘Wij bereiken slechts het topje van de ijsberg. We helpen vrouwen bij wie de situatie helemaal uit de hand is gelopen en brengen ze bijvoorbeeld onder op een veilig adres. We stimuleren ze vervolgens om aangifte te doen en dat is voor hen meestal een heel grote stap. Ze zijn zó bang gemaakt. Vrouwen zijn soms zelfs angstig dat ze het land uit worden gestuurd.’

Bewustwording

Van Eijk merkt dat haar studie wordt opgepikt door maatschappelijke organisaties en is daar blij om. ‘Meer bewustwording is belangrijk, er is te weinig kennis. Mijn tip aan hulpverleners: vraag door als iemand zegt getrouwd te zijn. Wat voor huwelijk is het? En wat betekent dit?’ Pérez sluit zich hierbij aan: ‘Je moet alert zijn. Als een vrouw anoniem een hulplijn belt, vraag dan bijvoorbeeld ook of zij in haar eentje haar kinderen naar school mag brengen, of alleen boodschappen mag doen. Ook vind ik dat medewerkers van consultatiebureaus en huisartsen geschoold moeten worden op het signaleren van verborgen vrouwen.’

Afsluiten

Djuna probeert verder te gaan met haar leven, maar dat blijft lastig: ‘Helemaal afsluiten kan pas als ik in het graf lig. Maar ik ben er trots op dat ik de onrechtvaardigheid niet heb geaccepteerd. Ik heb mijn leven terug.’

Bekijk hier de factsheet over het onderzoek van de Universiteit Maastricht.

Lees het hele artikel in Zorg+Welzijn magazine van december >>